Θα είναι το νέο Υπουργείο Κυβερνητικής Αποτελεσματικότητας των ΗΠΑ ο λόγος να μιλάμε για το νέο αμερικανικό οικονομικό θαύμα;
Σε πρόσφατη ανακοίνωσή του ο επερχόμενος Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, ανακοίνωσε την ανάθεση στον Έλον Μασκ, ένα άτυπο μεν, θεσμικότατο δε, νεοσυσταθέν πόστο, ονόματι «Υπουργείο Κυβερνητικής Αποτελεσματικότητας» (Department of Government Efficiency). Οι συμβολισμοί, η σημειολογία και οι κωμικές συμπτώσεις κάνουν ήδη την εμφάνισή τους, καθώς το ακρωνύμιο του Υπουργείου – DOGE – συμπίπτει με το ομώνυμο κρυπτονόμισμα που χαίρει δημόσιας υποστήριξης από τον Μασκ. Επίσης, σε πολλούς νοσταλγούς παλαιών κωμικών σειρών του BBC, στους οποίους συμπεριλαμβάνεται και ο γράφων, ήρθε αναπόφευκτα στο μυαλό η θρυλική τηλεοπτική εκπομπή πολιτικής σάτιρας “Yes Minister”, και το φανταστικό «Υπουργείο Διοικητικών Υποθέσεων» στο οποίο η διατήρηση της αναποτελεσματικότητας ως αυτοσυντήρηση της ίδιας της γραφειοκρατικής μηχανής κυριαρχούσε ως αυτοσκοπός οποιασδήποτε προσπάθειας για ουσιαστική μεταρρύθμιση.
Κι ενώ ίσως οι διορατικοί οικονομικοί και πολιτικοί αναλυτές ήδη ακονίζουν τα μολύβια τους μπροστά στο μεγαλύτερο “case study” των τελευταίων χρόνων, οι ειρωνείες που έχει να αντιμετωπίσει είναι δεδομένες, κι εξηγούμαι: Αν πετύχει, θα αποτελέσει ίσως το μεγαλύτερο “paradigm shift” και ιστορικό προηγούμενο, τροφοδοτώντας τη διεθνή βιβλιογραφία για πολλές γενεές, θεμελιώνοντας ένα παγκόσμιο μοντέλο για το πώς οι κυβερνήσεις μπορούν να ενστερνιστούν τον τεχνολογικό μετασχηματισμό και τη δημοσιονομική αποτελεσματικότητα -όχι πλέον απλώς ως μια εν δυνάμει αναξιόπιστη προεκλογική υπόσχεση, αλλά ως πραγματικό σχέδιο προς μια πραγματική δημοσιονομική και διοικητική εξέλιξη. Από την άλλη, το οξύμωρο του θέματος είναι έντονο, ένα διοικητικό τμήμα που δημιουργείται για να μειώσει άλλα τμήματα, ένα γραφείο περικοπής προϋπολογισμού που κοστίζει εκατομμύρια και μια υπόσχεση διαφάνειας που μπορεί εύκολα να κολλήσει στη νομική γραφειοκρατία. Συν τοις άλλοις, προεξαγγέλλονται σημαντικού μεγέθους λύσεις σχέσεων εργασίας ή απολύσεις στο αμερικανικό δημόσιο, προς την επίτευξη του στόχου, στη φερόμενη λογική της δημόσιας αναποτελεσματικότητας, μπροστά στην υπέρ-αποτελεσματικότητα της ιδιωτικής πρακτικής.
Τι είναι αποτελεσματικότητα;
Ως αποτελεσματικότητα μπορούμε να θεωρήσουμε την ικανότητα ολοκλήρωσης ενός καθήκοντος ή μιας υποχρέωσης μέσω βελτιστοποίησης της σπατάλης χρόνου, ενέργειας ή πόρων, διαδικασιών, τη μείωση των περιττών βημάτων προς επίτευξη των επιθυμητών αποτελεσμάτων. Απομονωμένο από το εκάστοτε περιβάλλον εφαρμογής, ο ορισμός εμφανίζεται αρκετά ξεκάθαρος και ευνόητος, όταν όμως καλείται κάποιος να τον εξειδικεύσει σε ένα δημόσιο ή σε ένα ιδιωτικό περιβάλλον λήψης αποφάσεων, η συμβατότητα ισοδυναμεί με τους δύο πόλους ενός μαγνήτη, ήτοι απολύτως καμία. Η αποτελεσματικότητα στον δημόσιο τομέα δεν περιορίζεται στην οικονομική απόδοση, αλλά έχει ως κεντρικό στόχο την υψηλού επιπέδου παροχή υπηρεσιών, την κοινωνική δικαιοσύνη και την προστασία του δημοσίου συμφέροντος. Ο ιδιωτικός τομέας επικεντρώνεται σε εμπορικούς στόχους, τον ανταγωνισμό, την απόδοση των επενδύσεων ως εκ τούτου την κερδοφορία, χωρίς κατ’ ανάγκη να εξυπηρετεί την κοινωνική ωφέλεια. Η ανάλυση ξεφεύγει από τον σκοπό του παρόντος άρθρου, και επιφυλάσσομαι εφόσον υπάρχει ενδιαφέρον να πραγματοποιηθεί σε επόμενο.
Αξίζει ωστόσο να μείνουμε σε μία ουσιαστική διάκριση μεταξύ δημόσιας και ιδιωτικής αποτελεσματικότητας που ίσως διαφεύγει του εκάστοτε μη σχολαστικού επικριτή και αυτή είναι η ικανότητα ανάληψης ρίσκου ως προς το πιθανό όφελος.
Ιστορικά, τα μεγάλα και φιλόδοξα έργα που σηματοδοτούν την εξέλιξη ενός πολιτισμού, από το Σινικό Τείχος έως το πρόγραμμα Apollo, έχουν συχνά χρηματοδοτηθεί και υλοποιηθεί από κυβερνήσεις. Αυτές οι πρωτοβουλίες, που κινούνται από γεωπολιτικούς στόχους ή ιδεολογικές πεποιθήσεις, απαιτούν συχνά τεράστιες επενδύσεις πόρων και χρόνου, οι οποίες υπερβαίνουν τις δυνατότητες του ιδιωτικού τομέα. Μόλις τα τεχνικά εμπόδια ξεπεραστούν και οι κίνδυνοι ποσοτικοποιηθούν, ο ιδιωτικός τομέας εισέρχεται στον εκάστοτε κλάδο, αναζητώντας κερδοφόρες εφαρμογές των τεχνολογιών που αναπτύχθηκαν αρχικά από δημόσιους φορείς. Μίας και μιλάμε για τον Έλον Μασκ και το αμερικανικό δημόσιο, η SpaceX αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της διαδικασίας, όπου η επαναχρησιμοποίηση των πυραύλων, μια ιδέα που εξετάστηκε από τη NASA αλλά δεν υλοποιήθηκε σε μεγάλη κλίμακα, έχει μετατρέψει την εξερεύνηση του διαστήματος σε μια πιο οικονομικά βιώσιμη δραστηριότητα. Ωστόσο, η ανάληψη πρωτοβουλιών υψηλού κινδύνου, όπως η αποστολή ανθρώπων στον Άρη, εξακολουθεί να απαιτεί κυβερνητική χρηματοδότηση, καθώς η πιθανότητα αποτυχίας και οι μακροπρόθεσμοι στόχοι υπερβαίνουν τις δυνατότητες των ιδιωτικών εταιρειών.
Αβίαστα μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η εφαρμογή λογικών εξυγίανσης, όπως αυτές προτείνονται από επιχειρηματίες μεγάλου βεληνεκούς, σε τομείς που χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερες δυσκολίες και πολυπλοκότητα, όπως ο δημόσιος τομέας, ενέχει σημαντικούς κινδύνους και δεν εγγυάται απαραίτητα τα επιθυμητά αποτελέσματα. Αδιαμφισβήτητα, μεταρρυθμίσεις στον δημόσιο τομέα κρίνονται διαχρονικά επιτακτικές, καθώς τείνει να κινείται πιο αργά και με μεγαλύτερη αδράνεια στις ταχείες κοινωνικοοικονομικές αλλαγές που συντελούνται στον σύγχρονο κόσμο. Η βραδεία αυτή απόκριση του δημόσιου τομέα θα πρέπει όμως να αξιολογείται προσεκτικά και να μην εκλαμβάνεται συνεχώς ως τη ‘de facto’ αναποτελεσματικότητά του. Αναμένοντας την ιστορία, ένα τέτοιο εγχείρημα θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με τη δέουσα ακαδημαϊκή περιέργεια και δεκτικότητα κριτικής και όχι με προεξόφληση της επιτυχίας του.
* Ο Γιάννης Πετρόχειλος-Ανδριανός είναι Διδάκτωρ του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, οικονομολόγος και πρώην Επιστημονικός Συνεργάτης στο Συμβούλιο Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων του Υπουργείου Οικονομικών
