Του Γιώργου Σταμάτη
Η ανεξάρτητη διαβίωση, όπως κατοχυρώνεται στο άρθρο 19 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, συνιστά θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα που επηρεάζει τον πυρήνα της αξιοπρέπειας του ατόμου και την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, αποτελώντας παράλληλα έναν ιδιαίτερα σημαντικό δείκτη κοινωνικής προόδου.
Διαπνεόμενη από το δικαιωματικό μοντέλο θεώρησης της αναπηρίας, η ανεξάρτητη διαβίωση, αποτελεί βασικό δομικό συστατικό για την οικοδόμηση ενός σύγχρονου κοινωνικού κράτους. Η ουσιαστική εφαρμογή της στην πράξη προϋποθέτει ότι όλα τα άτομα με αναπηρία, χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς, έχουν ίσες ευκαιρίες και τον έλεγχο των αποφάσεων για τη ζωή τους, είτε διαβιούν μόνοι τους, είτε με την οικογένειά τους, είτε σε προστατευμένο περιβάλλον.
Αυτό σημαίνει, ότι σύμφωνα και με τις επιταγές της Σύμβασης το Κράτος οφείλει να μεριμνά, ώστε να παρέχεται στα άτομα με αναπηρία η κατάλληλη υποστήριξη, η οποία θα βασίζεται στις δικές τους προσωπικές ανάγκες, επιθυμίες, προσδοκίες και επιλογές.
Με τον όρο ανεξάρτητη διαβίωση, καλύπτεται η δυνατότητα ισότιμης πρόσβασης σε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, που περιλαμβάνει όλους τους τομείς της καθημερινής ζωής, όπως εκπαίδευση, απασχόληση, συμμετοχή στην κοινωνική ζωή και στην τοπική κοινότητα κ.ο.κ. Είναι άρρηκτα συνυφασμένη με την υποστήριξη και τη δυνατότητα ελεύθερης επιλογής που η ίδια η πολιτεία οφείλει να εξασφαλίζει στα άτομα με αναπηρία ώστε να ενσωματώνονται πλήρως στο κοινωνικό τους περιβάλλον και να μην οδηγούνται στο περιθώριο και στην κοινωνική απομόνωση.
Στον πυρήνα της υλοποίησης του δικαιώματος της ανεξάρτητης διαβίωσης προβλέπεται από το άρθρο 19 της Σύμβασης, το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία που έχουν αντίστοιχη ανάγκη, να τους παρέχεται προσωπικός βοηθός για την απρόσκοπτη και αυτόνομη διαβίωσή τους και την ανεμπόδιστη άσκηση των καθημερινών τους δραστηριοτήτων.
Ενώ στις 22 από τις 27 χώρες της ΕΕ παρέχεται στα άτομα με αναπηρία προσωπική βοήθεια με διάφορες μορφές, στην Ελλάδα έγινε για πρώτη φορά λόγος για την υπηρεσία του προσωπικού βοηθού το 2019 με τη σχετική δέσμευση του σημερινού πρωθυπουργού και τη συνακόλουθη ένταξη της πρότασης στο Πρόγραμμα της ΝΔ. Λίγους μήνες αργότερα, το Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου, όταν η χώρα μας εξετάστηκε από την Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την εφαρμογή της Σύμβασης, διαπιστώθηκε μεταξύ άλλων στην παρ.28 των τελικών συστάσεων της Επιτροπής η απουσία θεσμικού πλαισίου για την προσωπική βοήθεια. Προς υλοποίηση των δεσμεύσεων της Κυβέρνησης, συστάθηκε στη Γενική Γραμματεία Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων ομάδα εργασίας, με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων, η οποία συνέταξε πόρισμα, με στόχο τη θεσμοθέτηση της υπηρεσίας του προσωπικού βοηθού και την ένταξη της σε ένα ευρύτερο πλέγμα κοινωνικής υποστήριξης για τα άτομα με αναπηρία. Ο προσωπικός βοηθός θα συμβάλει καθοριστικά στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ίδιων και των οικογενειών τους, στη βάση των εξατομικευμένων αναγκών τους.
Στη συνέχεια θεσπίστηκε με το ν.4837/2021 (ΦΕΚ 178/Α), στην κατεύθυνση του στόχου 11 του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, η δυνατότητα παροχής προσωπικού βοηθού της επιλογής τους για τα άτομα με αναπηρία, μια σημαντική υποστηρικτική υπηρεσία για όσους τη χρειάζονται, η οποία συντελεί στην αποτροπή της ιδρυματοποίησής τους και στην ισότιμη συμμετοχή τους σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής. Ο νόμος προβλέπει ότι προσωπικό βοηθό θα δικαιούνται άτομα με κινητική αναπηρία, νοητική αναπηρία και αισθητηριακές αναπηρίες μετά από αξιολόγησή τους από διεπιστημονική επιτροπή. Ήδη έχουν δημοσιευτεί δύο Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις, οι οποίες καθορίζουν τις προϋποθέσεις και τα κριτήρια για την υλοποίηση του διετούς πιλοτικού προγράμματος, μετά την ολοκλήρωση του οποίου θα ξεκινήσει η καθολική παροχή της υπηρεσίας, με βάση τα συμπεράσματα που θα εξαχθούν από την πιλοτική εφαρμογή.
Το πιλοτικό πρόγραμμα θα υλοποιηθεί σε δύο φάσεις. Η πρώτη φάση θα αφορά 1000 ωφελούμενους που κατοικούν στην Περιφέρεια Αττικής, θα εφαρμοστεί άμεσα και η υπηρεσία θα παρέχεται για δύο έτη. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να υποβάλουν αποκλειστικά ηλεκτρονικά την αίτησή τους μέσω της πλατφόρμας prosopikosvoithos.gov.gr, είτε μόνοι τους, είτε μέσω του Κέντρου Κοινότητας, στο χρονικό διάστημα από τις 14 Απριλίου μέχρι τις 15 Μαϊου. Η δεύτερη φάση θα αφορά 1000 ωφελούμενους από άλλες περιφέρειες της χώρας, η εφαρμογή της θα ξεκινήσει σε οκτώ μήνες και η υπηρεσία θα παρέχεται για ένα έτος. Προκειμένου να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα, οι επιλέξιμοι ωφελούμενοι θα αξιολογούνται από αρμόδια επιτροπή, αποτελούμενη από έναν κοινωνικό λειτουργό, έναν ψυχολόγο και έναν εργοθεραπευτή. Η αξιολόγηση θα περιλαμβάνει συνέντευξη με τον αξιολογούμενο σχετικά με την αναπηρία του, τη διάρθρωση της καθημερινότητάς του και των ατομικών συνθηκών ζωής του εν γένει, καθώς επίσης και αξιολόγηση της λειτουργικότητάς του με τη χρήση του προγράμματος αξιολόγησης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, WHODAS 2. Το 60% των ατόμων που θα λάβουν την παροχή θα είναι άτομα με κινητική αναπηρία, το 35% θα είναι άτομα με νοητική ή αναπτυξιακή αναπηρία και το 5% θα είναι άτομα με αισθητηριακές αναπηρίες. Όσοι ενδιαφέρονται να γίνουν προσωπικοί βοηθοί, θα λάβουν την απαιτούμενη εκπαίδευση και μετά πρέπει να εγγραφούν στο αντίστοιχο ειδικό μητρώο.
Ο Προσωπικός Βοηθός, είναι το μέσον, η βασική συνθήκη για την ανεξάρτητη διαβίωση και αποτελεί πρωτεύουσα επιλογή της Κυβέρνησης. Στόχος της θέσπισης του προγράμματος του προσωπικού βοηθού, που συνιστά μέγιστη πρόκληση και ευκαιρία για το κοινωνικό Κράτος, είναι η άρση των εμποδίων, των φραγμών και των διακρίσεων προκειμένου τα άτομα με αναπηρία να καταστούν ενεργοί και παραγωγικοί πολίτες σε μια κοινωνία ίσων ευκαιριών, που διαπνέεται από τις αρχές της αλληλεγγύης, της συμπερίληψης και της κοινωνικής δικαιοσύνης.
*Ο Γιώργος Σταμάτης είναι Γενικός Γραμματέας Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας
