Από την πρώτη ημέρα των συνομιλιών στο Μόναχο (14-16/2) για την Ασφάλεια, όπου παγκόσμιοι ηγέτες συναντήθηκαν για θέματα όπως, η άμυνα, η οικονομία, οι διεθνείς σχέσεις και ο πόλεμος στην Ουκρανία, η ήδη τεταμένη ατμόσφαιρα εντάθηκε περισσότερο, με την ομιλία του Αμερικανού αντιπροέδρου JD Vance.
Η Ευρώπη σε σταυροδρόμι
Μετά τις δηλώσεις των τελευταίων ημερών του Donald Trump και του υπουργού Άμυνας Pete Hegseth, είναι σαφές σε όλους ότι το διακύβευμα για το μέλλον της Ευρώπης δεν ήταν ποτέ μεγαλύτερο.
Σύμφωνα με την προκαταρκτική Έκθεση Ασφάλειας του Μονάχου 2025: «Η νέα Διοίκηση των ΗΠΑ θα μπορούσε να επιτείνει δραματικά τις κρίσεις οι οποίες απειλούν την ήπειρο, μειώνοντας τη δέσμευσή της για ασφάλεια στην Ευρώπη, εξαπολύοντας εμπορικούς πολέμους και βαθαίνοντας τις εσωτερικές διαιρέσεις».
Η Έκθεση την οποία συνέταξαν οι διοργανωτές της Διάσκεψης, αναφέρεται σε κρίσεις, οι οποίες απειλούν την ασφάλεια της ΕΕ και τα οικονομικά και πολιτικά μοντέλα της. Τις κρίσεις αυτές θα μπορούσε να ξεπεράσει η Ένωση, μεταξύ άλλων, αυξάνοντας τις αμυντικές δαπάνες και το εμπόριο με άλλες περιοχές του πλανήτη.
Η Έκθεση, η οποία δημοσιεύθηκε τη Δευτέρα, σημειώνει, ότι για τη Γηραιά Ήπειρο, η οποία ενσαρκώνει τη φιλελεύθερη διεθνή τάξη, η αυξανόμενη πρόκληση για τα θεμελιώδη στοιχεία αυτής της τάξης αντιπροσωπεύει μια ιδιαίτερα σοβαρή πρόκληση: «Σήμερα, αυτές οι πιέσεις φτάνουν στο αποκορύφωμά τους, με αποτέλεσμα μια τριπλή κρίση για την ΕΕ:
- Ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας έχει καταστρέψει τη συνεργατική αρχιτεκτονική ασφάλειας της Ευρώπης,
- Η αυξανόμενη στρατιωτικοποίηση των οικονομικών αλληλεξαρτήσεων απειλεί το οικονομικό μοντέλο της ΕΕ·
- Το ευρωπαϊκό μοντέλο φιλελεύθερης δημοκρατίας αντιμετωπίζει μια πρωτοφανή εσωτερική και εξωτερική αμφισβήτηση».
Σε αυτό το πλαίσιο, η επανεκλογή του Τραμπ «είναι ένα ηλεκτροσόκ» στο οποίο πρέπει να αντιδράσει η Ευρώπη, δήλωσε σε συνέντευξή του στους Financial Times, o πρόεδρος Μακρόν. «Μια ειρήνη που είναι μια συνθηκολόγηση», πρόσθεσε ο Γάλλος πρόεδρος, αναφερόμενος στις πρόσφατες δηλώσεις του Τραμπ για την Ουκρανία, θα ήταν «κακά νέα για όλους. Με πρωτοβουλία του Γάλλου προέδρου συνήλθαν στο Παρίσι Ευρωπαίοι ηγέτες στις 17/2, για να συζητήσουν μεταξύ άλλων τη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής θέσης, μετά τον αποκλεισμό της Ένωσης από τις συνομιλίες για το ουκρανικό στη Σ. Αραβία, όπως ο Αμερικανός πρόεδρος δήλωσε.
Διακύβευση του ΝΑΤΟ
Ορισμένες πτυχές του αμερικανικού σχεδίου θα καθοριστούν μετά το ταξίδι του απεσταλμένου του Τραμπ, απόστρατου στρατηγού Keith Kellogg, στο Κίεβο την επόμενη εβδομάδα. Αλλά ήδη η ενότητα του ΝΑΤΟ φαίνεται να διακυβεύεται σοβαρά. Αυτή, για τον κατευνασμό με τη Μόσχα, δεν είναι η μόνη ρωγμή. Τις τελευταίες εβδομάδες ο Αμερικανός πρόεδρος έχει δηλώσει, ότι θέλει να «αγοράσει» τη Γροιλανδία, ένα αυτόνομο έδαφος του Βασιλείου της Δανίας, και δεν έχει αποκλείσει τη χρήση βίας εάν χρειαστεί.
Αν και η απειλή θα μπορούσε να είναι μέρος των αδίστακτων τακτικών διαπραγμάτευσης, στις οποίες ο πρόεδρος έχει επανειλημμένα καταφύγει, η βλάβη έχει προκληθεί.
«Τα λόγια του είναι άλλο ένα σημάδι της περιφρόνησης του Τραμπ για το ΝΑΤΟ», λέει ο Λόρδος Kim Darroch, πρώην σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του Ηνωμένου Βασιλείου και πρεσβευτής της Βρετανίας στην Ουάσιγκτον, «και θα ερμηνευτεί στη Μόσχα και το Πεκίνο, ως ένα μήνυμα το οποίο θα τους λέει, ότι έχουν ελεύθερο χέρι στην Ουκρανία και την Ταϊβάν, αντίστοιχα».
Οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι της Ουάσιγκτον ίσως επιδιώξουν κάποια διαβεβαίωση, ότι αυτό δεν συμβαίνει. Αλλά με τις αποφάσεις του, ο Αμερικανός πρόεδρος αναδιαμορφώνει τον ρόλο της Αμερικής στον κόσμο και δεν υπάρχει τίποτα που να υποδηλώνει, ότι τα παράπονα των Ευρωπαίων θα άλλαζαν τη γνώμη του.
Διαιρετική τακτική
Έτσι, ενώ από τον Λευκό Οίκο ο Trump ζητά από τους συνεργάτες του δασμούς προς ΕΕ, Ινδία, Ιαπωνία, Ν. Κορέα κ.ά, βάσει του προγράμματος «Δίκαιοι και Αντίστροφοι δασμοί», με κίνδυνο να προκαλέσει εμπορικό πόλεμο τόσο με αντιπάλους, όσο και με συμμάχους, από το Μόναχο ο αναπληρωτής του, JD Vance, παρενέβη, για να κατηχήσει τους Ευρωπαίους ηγέτες σχετικά με τις νέες ευαισθησίες της Ουάσιγκτον.
«Η απειλή που με ανησυχεί περισσότερο για την Ευρώπη –είπε την πρώτη ημέρα της συνόδου, σε ένα ακροατήριο το οποίο αμφιταλαντευόταν μεταξύ σύγχυσης και έκπληξης– δεν είναι η Ρωσία, δεν είναι η Κίνα, δεν είναι οποιοσδήποτε άλλος εξωτερικός παράγοντας. Αυτό που με ανησυχεί, είναι η απειλή εκ των έσω, η απομάκρυνση της Ευρώπης από ορισμένες από τις θεμελιώδεις αξίες της».
Σε μια ευρεία, έντονα κριτική και ταπεινωτική ομιλία του για την Ευρώπη και τους θεσμούς της, ο Βανς επέκρινε τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, ότι «ενεργούν ενάντια στον φόβο των δικών τους ψηφοφόρων», συμπεριλαμβανομένης της μετανάστευσης. Ο αντιπρόεδρος απέρριψε επίσης οποιαδήποτε κριτική για την υποτιθέμενη ανάμιξη του Έλον Μασκ στις ευρωπαϊκές εκλογές. Στη συνέχεια, χωρίς να υπεισέλθει σε λεπτομέρειες, ο Αμερικανός αντιπρόεδρος ανάφερε, ότι τα «τείχη προστασίας» που αποκλείουν ορισμένα κόμματα από την εξουσία θα ακυρώνονταν, «διαφορετικά δεν υπάρχει πλέον δημοκρατία».
Μόλις εννέα ημέρες πριν από τις ομοσπονδιακές εκλογές της επόμενης Κυριακής, ήταν μια αναφορά στην προσπάθεια να κρατηθούν τα ακροδεξιά κόμματα, όπως η Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), έξω από τη γερμανική πολιτική.
Στο τέλος της πρώτης ημέρας εργασίας, ήταν πλέον σαφές σε όλους στο Μόναχο, ότι αυτό το οποίο διακυβεύεται στο άμεσο μέλλον, θα είναι η συνοχή του μπλοκ των 27 μελών. Όπως γνωστοποιήθηκε, έχει ήδη σταλεί ερωτηματολόγιο από την αμερικανική διπλωματία μεμονωμένα προς κάθε κράτος μέλος της ΕΕ, για την πρόθεσή τους να συμμετάσχουν στη στρατιωτική ενίσχυση της Ουκρανίας και με ποιο τρόπο.
Ο πόλεμος τον οποίο εξαπέλυσε η Ρωσία απειλεί να καταστρέψει τόσο την Ουκρανία όσο και την ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας, ενώ οι εσωτερικές εντάσεις και οι οικονομικές αδυναμίες θέτουν σε κίνδυνο την ευημερία της Ένωσης.
Αυτές οι πιέσεις πρόκειται να ενταθούν με τη νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ, η οποία απειλεί να μειώσει τη δέσμευσή της για ασφάλεια στην Ευρώπη, να ξεκινήσει εμπορικούς πολέμους και να ενθαρρύνει λαϊκιστικά κινήματα. «Πρέπει όχι μόνο να μιλήσουμε ειλικρινά, αλλά να ενεργήσουμε αναλόγως», δήλωσε η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ανακοινώνοντας την πρόθεσή της να επιταχύνει τη διαδικασία ένταξης της Ουκρανίας στην ΕΕ και ζητώντας «αύξηση των ευρωπαϊκών αμυντικών δαπανών».
Οι προτάσει Draghi για αύξηση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας δείχνουν τον δρόμο προς ανάληψη πρωτοβουλιών. Σχετικό είναι και το πρόσφατο άρθρο του (FT, 15/2), όπου τονίζει, ότι οι διάφοροι εσωτερικοί φραγμοί και τα ρυθμιστικά εμπόδια, αναστέλλουν δραματικά την ανάπτυξη της ΕΕ.
Είναι όμως ενθαρρυντική προς την κατεύθυνση αυτή, η αναγγελία από την αντιπρόεδρο της Επιτροπής Henna Virkkumen, ότι προωθείται ένα πλέον ελεύθερο πλαίσιο για την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης με την περικοπή διάφορων ρυθμιστικών περιορισμών.
Γενικότερα, διαφαίνεται ως η Ευρώπη να ταλαντεύεται μεταξύ της επιθυμίας να χειραφετηθεί από την Ουάσιγκτον, και εκείνης να ικανοποιήσει τον Τραμπ προκειμένου να αποφύγει χειρότερα προβλήματα.
Και στις δύο περιπτώσεις, για να αυξήσει την αυτονομία της και να ανακτήσει την επιρροή της, η Γηραιά Ήπειρος θα πρέπει να επανεφεύρει τον εαυτό της. «Είναι ένα ηράκλειο έργο», σημειώνει η Έκθεση Ασφαλείας του Μονάχου, «αλλά αν η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πραγματικά χτισμένη για περιόδους κρίσης, αυτή είναι η ώρα να το αποδείξει».
* Ο Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός Αναλυτής
