Του Στέλιου Κάνδια
“Η καλή ιστορική νοημοσύνη έχει υψηλή θρεπτική αξία για τις δημοκρατικές συνειδήσεις”
Θεόδωρος Παπαγγελής καθηγητής Λατινικής Φιλολογίας ΑΠΘ
"Όταν οι Έλληνες στρατιώτες γύριζαν στη Σμύρνη κυνηγημένοι απ' τους Τούρκους οι Σμυρνιοί, (σ.σ που καταλάβαιναν ότι κινδύνευαν), τούς πετούσαν ντομάτες..." διηγούνταν ο πατέρας μου αναπαράγοντας τη διήγηση του παππού, Στυλιανού Κάνδια, ο οποίος είχε παρασημοφορηθεί επ' ανδραγαθία στη Μικρά Ασία. Θυμάμαι καθαρά πόσες ζωηρές εικόνες και πόση ταραχή μού είχε προκαλέσει αυτή η αναφορά στα νεανικάτα μου. Μια δίχως άλλο οδυνηρή ιστορική στιγμή που δε συναντάς στα βιβλία, και το εφηβικό μυαλό μπορούσε να απωθήσει, αλλά τη συγκράτησε.
Είναι να αναρωτιέται κανείς αν συλλογικά έχουμε την πολυτέλεια να απωθούμε ή να βάζουμε κάτω από το χαλί τις θλιβερές στιγμές και τα λάθη τα δικά μας και των προγόνων μας και πόσο αυτά μας καθορίζουν. Πώς και πόσο επιχειρούμε να αυτοπροσδιοριστούμε και να αναπροσδιοριστούμε σε σχέση με την εθνική μνήμη και πόσο ετεροπροσδιοριζόμαστε σε σχέση με τους Τούρκους, ειδικά στο επίκαιρο πλαίσιο της συμπλήρωσης 200 ετών από την ελληνική επανάσταση αλλά και από τη Μικρασιατική Καταστροφή του χρόνου.
Είναι εξάλλου o φιλμικός Μάικλ Κορλεόνε στον Νονό που λέει "κρατά τον φίλους σου κοντά και τους εχθρούς σου κοντύτερα", αλλά και ο τόσο παρεξηγημένος Νίκολο Μακιαβέλι στον Ηγεμόνα του που λέει (κατά άλλους ο Αντισθένης ήταν ο πρώτος) "άκουσε τους εχθρούς σου, είναι οι πρώτοι που θα παρατηρήσουν τα λάθη σου". Με ευκαιρία και άξονα την επέτειο των 200 χρόνων από το '21, θα μπορούσε κανείς να παραφράσει το “Νονό”, λέγοντας "κρατά τις νίκες σου κοντά (προσωπικές, συλλογικές, εθνικές) και τις ήττες σου κοντύτερα", ίσως καταμεσής της καρδιάς σου, και αφουγκράσου τη συμβουλή του Μακιαβέλι σε ό,τι αφορά τα (μοιραία) λάθη σου. Είναι τολμώ να πω στο πλαίσιο αυτό πολύτιμη η παρακαταθήκη και τα αποτελέσματά της επανάστασης του 1821 (δημιουργία ανεξάρτητου κράτους, διαφύλαξη και αποκρυστάλλωση εθνικής συνείδησης κλπ), αλλά ίσως είναι ακόμη πολυτιμότερο να αντλήσουμε διδάγματα από τα μελανά σημεία της όπως η Τριπολιτσά, τις αιματηρές εμφύλιες διαμάχες της που κόντεψαν να καταστρέψουν τα πάντα, τις πρώτες μα και τις κατοπινές χρεοκοπίες του ελληνικού κράτους. Πέραν του 1821, να αντλήσουμε διδάγματα όχι μόνο από το Μακεδονικό Αγώνα και το κερδοφόρο εδαφικά 1913, αλλά κυρίως από το 1897. Να αντλήσουμε διδάγματα όχι μόνο από το έπος του 1940, αλλά κυρίως από το ολέθριο 1922. Να αντλήσουμε διδάγματα όχι μόνο από το “ευρωενταξιακό” 1981, μα κυρίως από το τραγικό 1974. Όχι μόνο από τον "αυταρχικό" Καποδίστρια που κλήθηκε να κυβερνήσει όχι μια banana country, αλλά ένα μόρφωμα που δεν παρέπεμπε καν σε county, τον Τρικούπη το Βενιζέλο και τον Καραμανλή αλλά και τους ποικιλώνυμους Δηληγιάννηδες του χθες και του σήμερα. Να αντλήσουμε διδάγματα κι από αλλά θεαματικά, αλλά όχι τόσο προβεβλημένα κατορθώματα του έθνους, όπως η ενσωμάτωση 1,5 εκατομμυρίου προσφύγων σε μια χώρα 5,5 εκατομμυρίων, όπως η τόλμη του Βενιζέλου για προσέγγιση της Τουρκίας πάνω από τα ακόμα ζεστά αποκαΐδια της Μεγάλης Ιδέας, η μεταπολεμική οικονομική ανάπτυξη, αλλά και η σταθερή διολίσθηση προς τους Απριλιανούς, με προϊούσα συρρίκνωση των δημοκρατικών/ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Είναι, τελικά, και οι αντιθέσεις τούτου του τόπου “του μικρού του μέγα" για να παραφράσουμε τον ποιητή που τον κάνουν τόσο ξεχωριστό, και είναι τελικά οι ήττες της, οι συντριβές της, τα "1922" της που μπορεί να αποδειχθούν ακόμη πολυτιμότερα απ' τα “1821” της. Φτάνει να γίνουν αφετηρία αναστοχασμού, φτάνει να τις δούμε κατάματα και να τις αγκαλιάσουμε όσο οδυνηρές κι αν είναι όπως οδυνηρό είναι κι αυτό το το στιγμιότυπο, αυτό το σπάραγμα μικροϊστορίας όπως το διηγήθηκε ο παππούς μου στον πατέρα μου, ο οποίος στη Μικρά Ασία κουβάλησε τον σοβαρά τραυματισμένο συστρατιώτη πίσω στις ελληνικές γραμμές όντας ο ίδιος τραυματισμένος στο πόδι.
Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται ως φάρσα αν τη φτιάχνεις με πρώτη ύλη την αυτογνωσία.
