του Καρόλου Παπαδά
Γράφω αυτές τις γραμμές λίγες ώρες πριν την πρώτη μου διάλεξη στη νέα (μη) κανονικότητα. Αύριο θα υποδεχθώ ανθρώπους με μάσκες, αραιά καθισμένους, σε ένα μεγάλο αμφιθέατρο και αυτοί οι άνθρωποι περιμένουν να συναντήσουν έναν μασκοφόρο καθηγητή… Υπό κανονικές συνθήκες, μία τέτοια, απρόσωπη – κυριολεκτικά – διάλεξη θα ήταν μία δυσάρεστη εμπειρία για όλους. Υπό τις παρούσες συνθήκες όμως, η χαρά μου για την αυριανή ημέρα είναι απερίγραπτη. Αυτό το παράδοξο συναίσθημα δεν αφήνει καμία αμφιβολία μέσα μου για το υποτιθέμενο ερώτημα σχετικά με την εξάλειψη της δια ζώσης εκπαίδευσης στο μέλλον.
Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι σπουδαία για έναν πολύ απλό λόγο. Προσφέρει πρόσβαση στη γνώση σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου κι αν βρίσκεσαι. Στο παρελθόν έχω συμβάλλει στην δημιουργία και συμμετάσχει σε ανάλογα προγράμματα. Είναι μία δημιουργική διαδικασία με μεγάλη ηθική ανταμοιβή. Άνθρωποι που δεν θα μπορούσαν να σπουδάσουν, σπουδάζουν. Στελέχη επιχειρήσεων που δεν θα μπορούσαν να επιμορφωθούν, επιμορφώνονται. Η δια βίου μάθηση διευκολύνεται και προωθείται χωρίς διακρίσεις. Μία υπέροχη μαθησιακή εμπειρία. Παρά ταύτα, δεν πρέπει να αγνοούμε ότι η εξ αποστάσεως διδασκαλία δεν προσφέρει ισότιμη εμπειρία με την δια ζώσης διδασκαλία. Το διαδίκτυο μπορεί να είναι ένα συμπληρωματικό εργαλείο μάθησης ή ακόμα και να υποκαταστήσει την παραδοσιακή διδακτική μέθοδο, ουδέποτε όμως να την αντικαταστήσει. Κατά την ταπεινή μου άποψη, αυτή είναι μία λανθασμένη προσέγγιση και οποιαδήποτε ανάλογη συζήτηση μόνο τον εκπαιδευόμενο δεν ωφελεί.
Η αξία της δια ζώσης εκπαίδευσης είναι και θα παραμείνει υψηλή για μία σειρά από λόγους. Από την πλευρά του καθηγητή, η προετοιμασία μίας παραδοσιακής διάλεξης είναι μία τελετουργία που όμοια της δεν υπάρχει. Αρκετοί μάλιστα την παρομοιάζουν με μία καλλιτεχνική παράσταση, καθώς η προεργασία, η εκτέλεση, το σκηνικό και το χειροκρότημα – κάποιες φορές – στο τέλος επιτρέπουν τη σύγκριση. Άλλωστε, η λέξη «αμφιθέατρο» παραπέμπει από μόνη της στο συνειρμό. Για αυτό τον λόγο, η μαθησιακή εμπειρία της διάλεξης διαμορφώνεται από τη δημιουργία των πρώτων σημειώσεων στο γραφείο μέχρι τις τελευταίες λέξεις που θα ειπωθούν στη διδακτική ώρα. Η ενέργεια που απορροφά το αμφιθέατρο δεν συγκρίνεται με την ενέργεια πίσω από μία οθόνη. Όπως και η ευχάριστη κούραση όταν κλείνεις την πόρτα του γραφείου μετά από μία διάλεξη, δεν προσφέρει την ίδια ικανοποίηση όταν κλείνεις το ᾽᾽παράθυρο᾽᾽ της οθόνης. Ένα σχετικά έμπειρος καθηγητής που ενδιαφέρεται στοιχειωδώς για τη διδακτική του επίδοση αντιλαμβάνεται την πορεία της διάλεξης από ένα βλέμμα, μία κίνηση, μία ανάσα. Ακόμη πιο εύκολα, την αντιλαμβάνεται από τον διάλογο με το ακροατήριο και τις απαντήσεις που λαμβάνει. Σε μία αίθουσα διδασκαλίας, ένας καθηγητής μπορεί να αξιοποιήσει αυτήν τη διαρκή, αθόρυβη ανατροφοδότηση, να προβεί σε διορθωτικές κινήσεις και να βελτιώσει το μαθησιακό αποτέλεσμα. Η πλήρης αμεσότητα καθιστά την εμπειρία του αμφιθεάτρου αναντικατάστατη γιατί συνδέει με φυσικό τρόπο τον καθηγητή με το ακροατήριο.
Από την πλευρά του φοιτητή, τα παιδαγωγικά οφέλη είναι μοναδικά εντός της αίθουσας. Η ατμόσφαιρα, η διάδραση και η ακαδημαϊκή κοινωνικότητα είναι σημαντικά στοιχεία που συμβάλλουν στην συνολική εμπειρία. Η φυσική υπόσταση τη αμφιθεάτρου δημιουργεί ένα μαθησιακό περιβάλλον που δεν μπορείς να το βρεις σε ένα σπίτι ή ένα γραφείο. Ο φοιτητής που θα διστάσει να ρωτήσει μέσα σε μία φυσική αίθουσα, δεν θα σκεφτεί καν την ερώτηση σε μία ψηφιακή αίθουσα εάν δεν τον κεντρίσει το περιεχόμενο. Τα ερεθίσματα για την υγιή σύγκρουση απόψεων, τον πειραματισμό, τη σύνθεση είναι αρκετά περιορισμένα στο ψηφιακό περιβάλλον.
Είμαι σίγουρος ότι η πανδημία δεν θα αφήσει ανεπηρέαστη την μέθοδο διδασκαλίας όπως την γνωρίζαμε. Τα πανεπιστήμια οφείλουν να θέσουν τα σωστά όρια και να υιοθετήσουν ψηφιακά εργαλεία για την περαιτέρω υποστήριξη και βελτίωση της παραδοσιακής εκπαίδευσης, όχι για την αλλοίωση της. Εάν αφαιρέσεις τελείως την ανθρώπινη επαφή από τη διδασκαλία, σε τι παιδεία μπορείς να ελπίζεις; Σε μία εποχή που συζητάμε για ψηφιακά πανεπιστήμια, καλό θα ήταν πρώτα να οραματιστούμε την επόμενη γενιά επιστημόνων που χρειαζόμαστε και να αναρωτηθούμε τι οδήγησε στην υποβάθμιση της παιδείας μας τα τελευταία χρόνια.
Λίγες ώρες πριν την αυριανή διάλεξη, θέλησα απλά να τιμήσω το αμφιθέατρο ως γνήσιο χώρο ανταλλαγής γνώσης και συγκινήσεων που μου χαρίζει εδώ και περίπου 20 χρόνια. Ποιος φοιτητής μπορεί να ξεχάσει την πρώτη μέρα στο πανεπιστήμιο; Ποιος πανεπιστημιακός δάσκαλος μπορεί να ξεχάσει την πρώτη του διάλεξη; Αύριο θα καλωσορίσω νέους ακαδημαϊκούς πολίτες με ένα πλατύ χαμόγελο. Δεν πειράζει, ας μην το δουν, μου αρκεί που θα το νιώσουν.
*Αφιερωμένο σε όσους ανθρώπους γνώρισα στο αμφιθέατρο και σε όσους γνωρίσω στο μέλλον.
Ο κ. Κάρολος Παπαδάς είναι επίκουρος καθηγητής Μάρκετινγκ και διευθυντής του μεταπτυχιακού προγράμματος ᾽᾽Global Marketing᾽᾽ στο Πανεπιστήμιο του York του Ηνωμένου Βασιλείου.
Twitter: @karolospapadas
