Μια επιτυχής διάσκεψη θα μπορούσε να αποδείξει, ότι ένα μεγάλο εύρος συμμετεχόντων θα ήταν πρόθυμοι να συζητήσουν σχέδια για την ειρήνη, χωρίς τη συμμετοχή της Ρωσίας, και να την καταδικάσουν. Αυτό όμως δεν έγινε.
Χαμηλές προσδοκίες
Ο στόχος του Κιέβου, υποστηριζόμενου από τους Δυτικούς συμμάχους, ήταν να προσελκύσουν τον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό κρατών από τον μη-Δυτικό χώρο, στη Διάσκεψη Ειρήνης της Ελβετίας στα μέσα Ιουνίου.
Ο πρόεδρος Ζελένσκι ανέφερε, ότι έπρεπε να δοθεί μια ευκαιρία στη διπλωματία για να καταδειχτεί, ότι κοινές προσπάθειες μπορούν να σταματήσουν τους πολέμους.
Οι ουκρανικές προσδοκίες είναι, ότι όταν ένα κοινό πρόγραμμα για ειρηνευτικές συνομιλίες θα ήταν έτοιμο, θα μπορούσε να παρουσιαστεί στη Ρωσία. Σύμφωνα με βοηθό του Ζελένσκι, αυτό θα μπορούσε να συμβεί σε μια δεύτερη διάσκεψη σε επίπεδο ηγετών των συμμετεχόντων.
Ενενήντα δυο χώρες και θεσμοί επιβεβαίωσαν τη συμμετοχή τους στη διάσκεψη, η οποία είναι η μεγαλύτερη για την Ουκρανία από την έναρξη του πολέμου. Η Ρωσία δεν προσκλήθηκε και η Κίνα δεν ανταποκρίθηκε, χαμηλώνοντας τον πήχη των προσδοκιών για σημαντική πρόοδο.
Αντιδιαμετρικές απόψεις
Ενώ η διάσκεψη ήταν σε εξέλιξη, ο Ρώσος πρόεδρος δήλωσε από τη Μόσχα, απευθυνόμενος σε αξιωματούχους του υπουργείου Eξωτερικών, ότι θα μπορούσε να συμφωνήσει σε μια παύση του πυρός, αν η Ουκρανία ακύρωνε τα σχέδιά της για εισδοχή στο ΝΑΤΟ και απέσυρε τα στρατεύματά της από τις τέσσερες περιοχές τις οποίες μερικά η Ρωσία κατέχει και έχει προσαρτήσει από το 2022 (Ζαπορίζια, Χερσώνα, Ντονιέσκ, Λουγκάνσκ). Δηλαδή, η Ρωσία θα επωφελείτο, ανεξάρτητα από το αν κατέχει ή όχι όλη την περιοχή. Η προσάρτηση των περιοχών αυτών δεν έχει αναγνωρισθεί από το Κίεβο και τη Δύση, ενώ το σχετικό δημοψήφισμα δεν θεωρείται έγκυρο.
Η πρόταση Πούτιν επέσυρε την ισχυρή αντίδραση της Μελόνι, η οποία σχολίασε ότι «Η Ουκρανία καλείται να αποσυρθεί από την Ουκρανία», και του Γερμανού καγκελάριου ο οποίος τη χαρακτήρισε «Δικτατορική ειρήνη». Ουκρανός αξιωματούχος δήλωσε ότι δεν θα υπάρξει συμβιβασμός στην ανεξαρτησία, κυριαρχία και εδαφική ακεραιότητα της χώρας του. Το ίδιο έντονη υπήρξε και η αντίδραση της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η οποία σχολίασε ότι ένα ενδεχόμενο πάγωμα των επιχειρήσεων με ξένα στρατεύματα να κατέχουν ουκρανικά εδάφη, μπορεί να είναι η «συνταγή» για μελλοντικούς επιθετικούς πολέμους.
Οι προτάσεις Ζελένσκι επικεντρώθηκαν στην πυρηνική ασφάλεια (πυρηνικό εργοστάσιο της Ζαπορίζια), την ελευθερία της ναυσιπλοΐας, την επισιτιστική ασφάλεια και τις ανθρωπιστικές πτυχές της, την ανταλλαγή αιχμαλώτων και προπάντων την αναγνώριση της ουκρανικής κυριαρχίας και της ακεραιότητας του εδάφους της. Είναι σημαντικό, ότι σημεία από την πρόταση Ζελένσκι, αναφέρονται και στην κινεζική πρόταση των 12 σημείων του Φεβρουαρίου 2023, για τη ρύθμιση της ρώσο-ουκρανικής σύγκρουσης.
Κοινό ανακοινωθέν
Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών της διάσκεψης εκδόθηκε κοινό ανακοινωθέν, όπου επιβεβαιώνεται η προσήλωση των συμμετεχόντων στις αρχές της εδαφικής ακεραιότητας και της ανεξαρτησίας των κρατών, συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας (ρητά), και στην επίλυση των διαφορών σύμφωνα με τις αρχές του διεθνούς δικαίου. Επίσης, οι συμμετέχοντες δήλωσαν ότι έχουν κοινό όραμα:
Πρώτον, ως προς την ασφάλεια των πυρηνικών εγκαταστάσεων και ότι το πυρηνικό εργοστάσιο της Ζαπορίζια θα πρέπει να λειτουργεί με ασφάλεια μέσα στο πλαίσιο κυριαρχίας της κυβέρνησης της Ουκρανίας και σύμφωνα με τις αρχές της Διεθνούς Ένωσης Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ). (Το εργοστάσιο της Ζαπορίζια είναι το μεγαλύτερο του είδους στην Ευρώπη, και ενεργειακός πυλώνας της Ουκρανίας). Επίσης, οποιαδήποτε απειλή ή χρήση πυρηνικών όπλων κατά της Ουκρανίας είναι απαράδεκτη.
Δεύτερον, ότι η παγκόσμια ασφάλεια της προμήθειας τροφίμων εξαρτάται από την ανεμπόδιστη παραγωγή και προσφορά τους. Ως προς αυτό, είναι κρίσιμη η ελεύθερη ναυσιπλοΐα στα λιμάνια της Μαύρης και της Αζωφικής θάλασσας.
Τα ουκρανικά γεωργικά προϊόντα πρέπει να παρέχονται ελεύθερα και με ασφάλεια στις ενδιαφερόμενες τρίτες χώρες.
Όμως, το κείμενο του ανακοινωθέντος το οποίο συμπεριελάμβανε σε μεγάλο βαθμό τις προτάσεις Ζελένσκι, περιείχε και την τοποθέτηση, ότι η επίτευξη της ειρήνης απαιτεί τη συμμετοχή και τον διάλογο μεταξύ όλων των μερών -δηλαδή και της Ρωσίας- (dialogue between all parties) και ότι θα αναληφθούν συγκεκριμένα βήματα στο μέλλον, με την παραπέρα συμμετοχή των αντιπροσώπων τους (engagement of the representatives of all parties). Όλα αυτά σύμφωνα με τα προδιαγραφόμενα από τον χάρτη του ΟΗΕ.
Έμμεση πρόσκληση στη Ρωσία
Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον, ότι το ανακοινωθέν καταλήγοντας, ρητά προβλέπει την ενεργό συμμετοχή και διάλογο όλων των μερών υπονοώντας, πλην της Ουκρανίας και τη Ρωσία. Κατ’ αυτή την έννοια, μια διάσκεψη στην οποία η Ρωσία δεν είχε προσκληθεί, έληξε με έμμεση αναφορά στην αναγκαία συμμετοχή της στις μελλοντικές εργασίες της συνόδου.
Στο σημείο αυτό έγκειται η μειωμένη επιτυχία της ουκρανικής διπλωματίας, και της Δύσης, κατά την έννοια ότι αν και προσήλθε ένας μεγάλος αριθμός χωρών, οι οποίες φάνηκαν αλληλέγγυες προς την Ουκρανία, δεν καταδίκασαν τη Ρωσία ρητά στο ανακοινωθέν, ενώ έμμεσα τη συμπεριέλαβαν ως δυνητικό δρώντα σε μελλοντικές πρωτοβουλίες ειρήνης.
Την θέση αυτή υποστήριξε και ο ΥΠΕΞ της φιλοξενούσας τη διάσκεψη Ελβετίας, Cassis, για τον οποίο το ερώτημα είναι όχι αν πρέπει, αλλά πότε η Ρωσία θα συμμετάσχει σε μια διάσκεψη.
Ρωσική ατζέντα για νέο διεθνές σύστημα ασφάλειας
Κατά πολλούς είναι εμφανές, ότι η Ρωσία δεν μπορεί να αγνοηθεί από οποιαδήποτε λύση του προβλήματος, γεγονός το οποίο έχει παραπέρα συνολικότερες γεωπολιτικές επιπτώσεις, από τις οποίες δεν θα είναι αμέτοχη η Κίνα.
Άλλωστε, ο Πούτιν προ ημερών, μιλώντας στο υπουργείο Εξωτερικών της χώρας του, αναφέρθηκε σε ένα ανοικτό σύστημα ασφάλειας της Ευρασίας, όπου θα μπορούσαν να συμμετέχουν και ευρωπαϊκές χώρες, αποκλειομένων εκείνων οι οποίες είναι εκτός της περιοχής πχ ΗΠΑ.
Μια τέτοια πρόταση βέβαια δεν θα είχε καμία υποστήριξη από την Ουάσινγκτον και τους Ευρωπαίους συμμάχους, είναι όμως ενδεικτική της αντίληψης της Μόσχας για ένα ευρύτερο πλαίσιο ασφάλειας, όπου θα συμμετείχε η Κίνα και άλλες φιλικές προς αυτήν ευρασιατικές δυνάμεις.
Κατά τη Μόσχα το ευρωπαϊκό σύστημα έχει αποτύχει να διασφαλίσει την αρχή της ενιαίας ασφάλειας με αποτέλεσμα την ουκρανική κρίση. Είναι απίθανο να λυθεί η κρίση αυτή, κατά το ρωσικό ΥΠΕΞ, με μια συμφωνία μόνο για τις σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας.
Αυτό θα μπορούσε να γίνει με τη συμμετοχή των δυνάμεων της (Ευρασιατικής) περιοχής, οι οποίες μπορούν να διασφαλίσουν ένα νέο σύστημα ασφάλειας, όπως ανέφερε και ο Ρώσος πρόεδρος.
Δεν είναι δύσκολο να διαπιστωθεί, ότι η Ρωσία σε συνεργασία με την Κίνα υπολογίζουν στην αναδιατύπωση της παγκόσμιας τάξης με τη δημιουργία νέων ισορροπιών και γεωπολιτικών πόλων. Στην πρωτοβουλία τους αυτή δεν είναι μόνες.
Το κοινό ανακοινωθέν της διάσκεψης υπέγραψαν 78 χώρες και 4 θεσμοί. Δεν υπέγραψαν οι, Ινδία, Βραζιλία, Ινδονησία, Σ.Αραβία, Μπαχρέϊν, Ν. Αφρική, ΗΑΕ, κ.ά. Αντί του Αμερικανού προέδρου, παρούσα ήταν η αντιπρόεδρος Χάρις. Το ανακοινωθέν προσυπέγραψαν από την Ευρώπη, εκτός διάφορων χωρών της ΕΕ, το Συμβούλιο της Ευρώπης, η Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.
* Ο Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός Αναλυτής
