Ο Mario Draghi προειδοποιεί: η πρόκληση για επανεκκίνηση της ανταγωνιστικότητας «είναι υπαρξιακή για την Ευρώπη». Και χωρίς αποφασιστική αλλαγή πορείας, «η ΕΕ κινδυνεύει να θέσει σε κίνδυνο την ευημερία της, το περιβάλλον και την ελευθερία της».
Καθυστερήσεις
Η παραγωγικότητα στην Ευρώπη δυσκολεύεται, ενώ η ανάπτυξη επιβραδύνεται εδώ και δεκαετίες.
Έχει δημιουργηθεί ένα βαθύ χάσμα μεταξύ του ΑΕΠ της Ένωσης και του ΑΕΠ των Ηνωμένων Πολιτειών, ενώ σε κατά κεφαλήν βάση, από το 2000 έως σήμερα, το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα στην Αμερική έχει αυξηθεί σχεδόν δύο φορές περισσότερο από ό,τι στην ΕΕ.
Οι ευρωπαϊκές οικογένειες πληρώνουν το τίμημα αυτής της καθυστέρησης, όσον αφορά το χαμένο βιοτικό επίπεδο, και αν δεν υπάρξει ριζική αλλαγή πορείας και σε σύντομο χρονικό διάστημα, ο κίνδυνος είναι ότι η Ευρώπη "δεν θα μπορέσει να διατηρήσει το κοινωνικό της μοντέλο" ενώ ο πληθυσμός των 27 γερνάει.
Ο Μάριο Ντράγκι έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου σε κοινή συνέντευξη Τύπου με την πρόεδρο της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και παρουσιάζοντας την έκθεσή του για την ανταγωνιστικότητα της Γηραιάς Ηπείρου, τόνισε τα διαρθρωτικά εμπόδια που την έχουν οδηγήσει σε αγκυλώσεις, τις τελευταίες δεκαετίες:
- Την καθυστέρηση στην ικανότητα καινοτομίας,
- Την αύξηση των τιμών της ενέργειας,
- Την έλλειψη εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού και
- Την έλλειψη κοινών αμυντικών δυνατοτήτων.
Το πρώτο πράγμα που προκύπτει από την έκθεση του πρώην διοικητή της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας είναι, ότι η πρόκληση για την επανεκκίνηση της ανταγωνιστικότητας είναι επείγουσα και αναπόφευκτη. Και ότι ο μόνος τρόπος για να αντιμετωπισθεί, είναι να αναπτυχθεί η παραγωγικότητα, διατηρώντας τις θεμελιώδεις ευρωπαίκές αξίες και τα δικαιώματα, χωρίς τα οποία η Ευρώπη «θα είχε χάσει τον λόγο ύπαρξής της».
Για να γίνει πιο παραγωγική, ωστόσο, η Ευρώπη θα πρέπει να «αλλάξει ριζικά», γράφει ο Mario Draghi, τονίζοντας, ότι η παραγωγικότητα «είναι μια υπαρξιακή πρόκληση για την ΕΕ».
Δεν μπορούμε πλέον να το αγνοούμε: «Οι συνθήκες έχουν αλλάξει, πρόσθεσε ο Ντράγκι στη συνέντευξη Τύπου, τονίζοντας ότι το έγγραφο παρουσιάζει περίπου 170 προτάσεις, οι οποίες μπορούν να εφαρμοστούν αμέσως».
Καινοτομία
Ο πρώτος τομέας παρέμβασης που προσδιορίζεται στην έκθεση Ντράγκι είναι αυτός της καινοτομίας. Η Ευρώπη έχει χάσει σε μεγάλο βαθμό την ψηφιακή επανάσταση, που βασίζεται στο διαδίκτυο και τα κέρδη παραγωγικότητας που αυτό έφερε.
Η ΕΕ, εξηγεί ο Ντράγκι, «παραμένει αδύναμη στις αναδυόμενες τεχνολογίες, που θα οδηγήσουν στη μελλοντική ανάπτυξη». Αντίθετα, οι ευρωπαϊκές εταιρείες ειδικεύονται σε ώριμες τεχνολογίες, όπου οι δυνατότητες καινοτομίας είναι περιορισμένες. Πχ οι 3 μεγαλύτεροι επενδυτές σε έρευνα και ανάπτυξη στην Ευρώπη, κατά τα τελευταία 20 χρόνια, ανήκουν στην αυτοκινητοβιομηχανία. Στις ΗΠΑ η κατάσταση ήταν παρόμοια στις αρχές του 2000, όμως τώρα οι μεγαλύτεροι επενδυτές είναι στον τομέα της τεχνολογίας.
Επιπλέον πρόβλημα είναι το ότι η καινοτομία στην Ευρώπη δεν μεταφράζεται σε εμπορευματοποίηση και οι καινοτόμες εταιρείες που θέλουν να επεκταθούν παρεμποδίζονται από διάφορους περιοριστικούς κανονισμούς.
Για να αντιστραφεί αυτή η τάση, η έκθεση προτείνει μια σειρά λύσεων. όπως πχ από ένα σχέδιο μεταρρύθμισης συνοδευόμενο από αύξηση των δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων σε 800 δισεκατομμύρια ευρώ - ενδεχομένως μέσω της έκδοσης κοινού χρέους - έως επενδύσεις σε υποδομές πληροφορικής για τη μείωση του κόστους ανάπτυξης της τεχνητής νοημοσύνης.
Καθαρή ενέργεια
Η έκθεση επισημαίνει την ανάγκη να συνεχιστεί η πορεία της απαλλαγής από τις εκπομπές διοξειδίου, αλλά παράλληλα να μειωθεί το κόστος της ενέργειας.
Επί του παρόντος, οι ευρωπαϊκές εταιρείες αντιμετωπίζουν πολύ υψηλότερες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου από εκείνες στις Ηνωμένες Πολιτείες, 2-3 φορές και 4-5 φορές αντίστοιχα. Η διαφορά μεταξύ των αντίστοιχων τιμών ενέργειας κυρίως οφείλεται στην έλλειψη φυσικών πηγών στην Ευρώπη.
Εάν η Ευρώπη δεν μεταφέρει αποτελεσματικότερα τα οφέλη της καθαρής ενέργειας στους τελικούς χρήστες, οι τιμές της ενέργειας θα συνεχίσουν να περιορίζουν την ανάπτυξη.
Η απαλλαγή από τις εκπομπές διοξειδίου θα μπορούσε να αποτελέσει ευκαιρία για την Ευρώπη, τόσο στο να αναλάβει ηγετικό ρόλο στις νέες καθαρές τεχνολογίες πχ χρήση υδρογόνου, και τις λύσεις ανανεούμενων πηγών ενέργειας, όσο και να μετατοπίσει την παραγωγή ενέργειας προς καθαρές, ασφαλείς και χαμηλού κόστους πηγές ( ήλιος, αέρας, θαλάσσια ρεύματα).
Ωστόσο, το αν η Ευρώπη καταφέρει να εκμεταλλευθεί αυτή την ευκαιρία, θα εξαρτηθεί από το αν όλες οι πολιτικές είναι συνεπείς με τον στόχο της απαλλαγής από τον άνθρακα. Οι χώρες της ΕΕ πρέπει να επικεντρωθούν και να συγκλίνουν σε αυτό το σημείο, γνωρίζοντας ότι τα κεφάλαια «κλίμα» και «ενέργεια» πρέπει να αντιμετωπιστούν παράλληλα και από κοινού μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών.
Κοινή άμυνα
Καθώς η εποχή της γεωπολιτικής σταθερότητας ξεθωριάζει, η Ευρώπη βρίσκεται ιδιαίτερα εκτεθειμένη και δεν μπορεί πλέον να υπολογίζει αποκλειστικά σε τρίτους για την ασφάλειά της. Εναπόκειται στην ίδια να αναπτύξει την άμυνά της, σε συνεργασία με εταίρους, αλλά με χαρακτήρα ευρω- κεντρικό, ο οποίος στοχεύει στην προάσπιση των ευρωπαϊκών συμφερόντων.
Όμως, η υψηλής τεχνολογίας πολεμική βιομηχανία, στην Ευρώπη, αλλά και άλλοι κλάδοι που βασίζονται στην καινοτομία, εξαρτώνται από λίγους κρίσιμους προμηθευτές, οι οποίοι ευρίσκονται εκτός της ηπείρου, πχ Κίνα, για κρίσιμες πρώτες ύλες (λίθιο, κοβάλτιο, κ.ά.) ενώ παράλληλα μεγάλη είναι η εξάρτηση από τις εισαγωγές ψηφιακής τεχνολογίας (Κίνα, ΗΠΑ).
Η εξάρτηση αυτή θα μπορούσε να πάρει και την μορφή γεωπολιτικής πίεσης προς την Ευρώπη από τις προμηθεύτριες χώρες, ανάλογα με την συγκυρία. Την πίεση αυτή όμως θα μπορούσε να αυξήσει και η οποιαδήποτε ασυνέχεια στις λογιστικές αλυσίδες. Οπότε η Ευρώπη θα πρέπει να διαθέτει την στρατιωτική ισχύ, η οποία θα της επέτρεπε να διασφαλίσει τις ανάγκες της για κρίσιμες εισαγωγές πχ σύμπηξη συμμαχιών, ήπια προβολή ισχύος κοκ.
Η ευρωπαϊκή βιομηχανία εμφανίζεται γενικότερα κατακερματισμένη
Ως εκ τούτου, η έκθεση Draghi συνιστά την αύξηση της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης για την έρευνα και τη συγκέντρωσή της σε κοινές, μεταξύ άλλων, αμυντικές πρωτοβουλίες.
Η προσέγγιση αυτή θα μπορούσε να εξελιχθεί σε μια πρόταση για ευρωπαϊκά αμυντικά έργα κοινού ενδιαφέροντος και για την οργάνωση της αναγκαίας βιομηχανικής συνεργασίας μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών. Δείγματα κοινοπραξιών υπάρχουν ήδη, όπως το Eurofighter, τα βλήματα τύπου Scalp κ.α. ενώ είναι επιθυμητό, η ευρωπαϊκή άμυνα να μειώσει δραστικά την εξάρτησή από τους τρίτους προμηθευτές. Χαρακτηριστικά, κατά την περίοδο από τα μέσα 2022 έως τα μέσα 2023, οι προμήθειες πολεμικού υλικού της Ευρώπης εξαρτήθηκαν κατά 78% από μη Ευρωπαίους προμηθευτές, από το οποίο 63% καλύφθηκε από τις ΗΠΑ. ( M. Draghi, The Future of European competitiveness. Part A).
Θεσμοί
Τέλος, το οικονομικό και το θεσμικό ζήτημα, είναι στενά συνδεδεμένα: «Μια νέα βιομηχανική στρατηγική σε ευρωπαϊκό επίπεδο – υποστηρίζει Ντράγκι – δεν θα επιτύχει χωρίς παράλληλες αλλαγές στη θεσμική δομή και λειτουργία της Ένωσης».
Υπό αυτή την έννοια, ο πρώην τραπεζίτης προτείνει να δοθούν κίνητρα για μέτρα υπέρ της ανταγωνιστικότητας χρησιμοποιώντας, τον προϋπολογισμό της ΕΕ, επεκτείνοντας την ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία «σε περισσότερους τομείς», ελπίζοντας επίσης, ότι σε περιπτώσεις αδιεξόδου, θα υπάρξει ενισχυμένη συνεργασίας. Στόχος η αποφυγή των καθυστερήσεων και στρεβλώσεων που δημιουργεί η αρνησικυρία.
Εάν η έκθεση του πρώην κεντρικού τραπεζίτη, που συντάχθηκε με τη βοήθεια αξιωματούχων της Επιτροπής, ήταν η πολυαναμενόμενη, μένει να φανεί από τον αντίκτυπο τον οποίο θα έχει.
Προτάσεις του Ντράγκι όπως, συγχρηματοδότηση περισσότερων κοινών δαπανών, ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς και εξάλειψη των εθνικών βέτο, δεν είναι κάτι καινούργιο και μέχρι στιγμής συναντούσαν πάντα ισχυρή αντίσταση από τα κράτη της ΕΕ. Και είναι δύσκολο να προβλεφθεί μια απότομη αλλαγή πορείας τώρα, ακριβώς όταν πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις προσπαθούν να αντιμετωπίσουν μια πτώση της δημοτικότητας τους ή βρίσκονται υπό εκλογική πίεση.
Ο Ντράγκι δεν έχει καμία αμφιβολία για την κοσμοϊστορική φύση των προκλήσεων για την ΕΕ: «Αν δεν δράσει, η ΕΕ κινδυνεύει να θέσει σε κίνδυνο την ευημερία της, το περιβάλλον και την ελευθερία της». Με άλλα λόγια, είτε θα δράσουμε τώρα είτε οδεύουμε προς μια αμείλικτη παρακμή.
Ενώ ο εθνικισμός επανεμφανίζεται, θα θέλουν άραγε πραγματικά να προχωρήσουν οι πολιτικοί σε ένα νέο κοινό χρέος, θα συντονίσουν τις βιομηχανικές πολιτικές, θα μεταρρυθμίσουν τον προϋπολογισμό της ΕΕ παίρνοντας από κάποιους για να δώσουν σε άλλους; Η κοσμοϊστορική πρόκληση για την ΕΕ είναι πρώτα απ' όλα πολιτική και μετά οικονομική.
* Ο Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός Αναλυτής
