Δεκέμβριος 1944 – Δεκέμβριος 2024: Ογδόντα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από εκείνες τις 33 ημέρες που συντάραξαν την Αθήνα. Μόλις δύο μήνες πριν, η πόλη γιόρταζε την αποτίναξη του ναζιστικού ζυγού, έπειτα από τρεισήμισι χρόνια Κατοχής. Πώς, όμως, η Αθήνα βρέθηκε από την ευφορία της Απελευθέρωσης στη δίνη των Δεκεμβριανών;
Η κάμερα του Prime Time και ο Παύλος Τσίμας ανακάλυψαν τα κρυμμένα σημάδια της Μάχης των Αθηνών, κατέγραψαν τις μαρτυρίες πρωταγωνιστών και ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα, σκιαγράφησαν τις κρίσιμες εξελίξεις που οδήγησαν στην αιματηρή σύγκρουση, εστιάζοντας στην πρώτη πράξη του Εμφυλίου Πολέμου.
Δείτε την αποκαλυπτική έρευνα για τα Δεκεμβριανά του 1944
Η μεγαλύτερη τραγωδία στη σύγχρονη ελληνική ιστορία συνέβη τέτοιες μέρες πριν 80 χρόνια. Δεκέμβριος 1944. Και εξελίχθηκε σε χρόνο πυκνό. 12 Οκτωβρίου 1944, η Αθήνα απελευθερώνεται μετά από 3,5 σκληρά χρόνια γερμανικής κατοχής. Ένα τρελό πανηγύρι χαράς. Οι άνθρωποι γιορτάζουν στους δρόμους με ελληνικές σημαίες και τις σημαίες των τριών μεγάλων συμμάχων που πολεμούν ακόμη. Αλλά μόλις 52 ημέρες αργότερα η χαρά μετατρέπεται σε εφιάλτη. Οι δρόμοι βάφονται με αίμα. Η πόλη γίνεται πεδίο μάχης, η πείνα επιστρέφει χειρότερη, σπίτια καταστρέφονται, ομαδικοί τάφοι γεμίζουν με πτώματα.
Οι νεκροί των Δεκεμβριανών είναι γύρω στους 5.000. Η πλειοψηφία των νεκρών ήταν άμαχοι.
80 χρόνια μετά, θα πίστευε κανείς ότι αυτή είναι μια παλιά, τραγική αλλά ξεχασμένη πια σελίδα ιστορίας. Μα τα σημάδια της παραμένουν ορατά. Όχι μόνον στην ψυχή, στην ατομική ή τη συλλογική μνήμη. Μα και στους τοίχους της Αθήνας. Αρκεί κανείς να τους προσέξει. Στα προσφυγικά της Αλεξάνδρας, για παράδειγμα.
Σημάδια βρίσκει κανείς πολλά και στο Νέο Κόσμο αλλά και στο κέντρο της πόλης, στο Σύνταγμα, στο Θησείο, στο Πάρκο Ελευθερίας. Τη νύχτα της 13ης Δεκεμβρίου 1944 στο Πάρκο Ελευθερίας έγινε μια από τις πιο σκληρές μάχες. Οι Βρετανοί είχαν εκείνη τη νύχτα 20 νεκρούς, 48 τραυματίες και 110 αιχμαλώτους, πριν αποκρούσουν την επίθεση του ΕΛΑΣ.
Πουθενά, όμως, τα σημάδια των μαχών δεν είναι περισσότερο εμφανή απ όσο στην Καισαριανή.
Μια συμφωνία αποτυπωμένη σε πρόχειρο χαρτί
Όσοι έζησαν τα Δεκεμβριανά είναι αδύνατο να ξεχάσουν. Μα πώς και γιατί αυτό το τραύμα του εμφυλίου μεταβιβάζεται και στις κατοπινές γενιές και παραμένει ζωντανό έως σήμερα;
Τον Απρίλιο του 1941 οι Γερμανοί μπαίνουν στην Αθήνα. Ο βασιλιάς και η τότε κυβέρνηση καταφεύγουν στο Κάιρο. Αρχίζει η σκληρή δοκιμασία της κατοχής. Η Αθήνα ζει μέρες πείνας, ο χειρότερος λιμός σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη. Εκτελέσεις. Καταστροφή. Λίγους μήνες μετά την είσοδο των Γερμανών, με πρωτοβουλία του ΚΚΕ δημιουργείται το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο και λίγο αργότερα σχηματίζεται η ένοπλη οργάνωσή του, ο ΕΛΑΣ. Είναι η ισχυρότερη από τις αντιστασιακές δυνάμεις. Κι όταν οι Γερμανοί φεύγουν, μεγάλο μέρος της χώρας είναι υπό τον έλεγχό της.
Είχαν μεσολαβήσει δύο κρίσιμες εξελίξεις. Τον Μάιο του 1944 στον Λίβανο, το ΕΑΜ, το ΚΚΕ και η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου συμφωνούν στη συγκρότηση κυβέρνησης εθνικής ενότητας και αργότερα στην υπαγωγή σε Βρετανό διοικητή όλων των ένοπλων ελληνικών δυνάμεων. Τον Οκτώβριο του 1944, τρεις μέρες πριν την απελευθέρωση της Αθήνας, στη Μόσχα, Τσόρτσιλ και Στάλιν συμφωνούν στη διανομή των ζωνών επιρροής. Η συμφωνία, αποτυπωμένη σε πρόχειρο χαρτί, έδινε στη Βρετανία ένα ποσοστό επιρροής στα ελληνικά πράγματα 90%.
Τι ήξερε η ηγεσία του ΕΑΜ για εκείνη τη συμφωνία; Σε μια συνέντευξη, που είχε δώσει το 1994 στον Παύλο Τσίμα, ο καθηγητής και ακαδημαϊκός Άγγελος Αγγελόπουλος, μέλος της κυβέρνησης του ΕΑΜ το ‘44, είχε πει πως ήξερε, αλλά υποτίμησε τη σημασία της.
Ο Λώρενς Κρισπ ήταν ένας Άγγλος υπαξιωματικός που υπηρετούσε στην Αθήνα τον Δεκέμβριο του 1944. "Είχαμε πολεμήσει στην Αφρική, είχαμε πολεμήσει στην Ιταλία και δεν είχαμε καμία όρεξη να σκοτωθούμε τελικά σε έναν πόλεμο άλλων, για τον οποίο δεν ξέραμε τίποτα. Ο εμφύλιος είναι πιο άγριος από τον κανονικό πόλεμο. Στα χαρακώματα ξέρεις που είναι εχθρός. Στην Αθήνα δεν ξέραμε πού είναι. Ούτε ποιος τους είναι ο εχθρός. Και είμαστε πολύ στενοχωρημένοι, γιατί στις μέρες που προηγήθηκαν του Δεκέμβρη, είχαμε αγαπήσει τους Έλληνες. Είχαμε κάνει πολλούς φίλους, και όταν πήραμε εντολή να πυροβολούμε ό,τι εκινείτο, νιώθαμε ότι πυροβολούμε τους φίλους μας τους ίδιους." έχει αναφέρει σε μαρτυρία του για εκείνη τη μοιραία μέρα.
"Πραγματικά η πρώτη διαδήλωση στις 3 Δεκεμβρίου έγινε από άοπλους. Είναι γεγονός ότι πυροβολήθηκαν από την αστυνομία, από την ελληνική αστυνομία, επειδή και εδώ έχουν γίνει κάποιες προσπάθειες να αμφισβητηθεί. Όχι, είναι πλήρως αποδεδειγμένο αυτό το πράγμα. Επίσης, και στις 4 Δεκεμβρίου, στην κηδεία των νεκρών, επίσης κατά τον ίδιο τρόπο πυροβολήθηκε η διαδήλωση, η κηδεία, και μόνο στις 5 Δεκεμβρίου, στην τρίτη πια ημέρα, η ηγεσία του ΕΑΜ συνόδευσε τις διαδηλώσεις με ένοπλους μαχητές οι οποίοι απάντησαν και 'γενικεύτηκαν συγκρούσεις'." διηγείται ο Γρηγόρης Φαράκος.
Χριστούγεννα του ‘44, οι Βρετανοί ανακαλύπτουν ότι κάτω από το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία» είχε τοποθετηθεί μεγάλη ποσότητα εκρηκτικών. Ήταν οι μέρες που ο Τσώρτσιλ έρχεται αιφνιδιαστικά στην Αθήνα. Σημάδι της προτεραιότητας που είχε η Ελλάδα στη βρετανική πολεμική προσπάθεια.
"Ο Τσώρτσιλ στην προσπάθειά του να μαζέψει την κατάσταση, ήρθε εδώ την παραμονή των Χριστουγέννων του ‘44 και τέθηκε επικεφαλής μιας συνδιάσκεψης στις 25 Δεκέμβρη. …/…. Βέβαια ήταν πλέον πάρα πολύ αργά για να βρεθεί πολιτική λύση. Το ΕΑΜ προέβαλε κάποιες αξιώσεις εκτός τόπου και χρόνου, γιατί ήταν πλέον ήδη σχεδόν ηττημένο στη μάχη της Αθήνας. αναφέρει ο Καθηγητής Χαραλαμπίδης.
Οι μάχες στην Αθήνα διήρκεσαν 33 ημέρες. Από τις 3 Δεκεμβρίου του 1944 ως τις 5 Ιανουαρίου του 1945. Στις 11 Ιανουαρίου υπογράφεται ανακωχή και ο ΕΛΑΣ εγκαταλείπει την Αθήνα.
Ο απολογισμός εκείνων των 33 σκληρών ημερών: Περίπου 5000 νεκροί σε μια σχεδόν κατεστραμμένη πόλη. Ο Γιώργος Σεφέρης, στο ημερολόγιό του, καταγράφει μέρα προς μέρα τη φρίκη των εμφύλιων συγκρούσεων:
"Τετάρτη, 6 Δεκέμβρη. Τ’ Άι-Νικόλα.
Μαύρη μέρα. Από την αυγή ο αλληλοσπαραγμός.
Από το παράθυρο του γραφείου, μέσ’ απ’ τα κλειστά παντζούρια φαινότανε καθαρά η οδός Κυδαθηναίων. Ελασίτες κρατούσαν τις γωνιές. Στη γωνία Κόδρου, τρεις χαρακωμένοι στον αυλόγυρο της Σωτήρας. Ο ένας με πολιτικά κι ένα βραχύκανο, φαίνεται ο αρχηγός τους από τον τρόπο που του φέρνουνται οι άλλοι. Μάτι κυνηγού που έχει στήσει καρτέρι. Μια στιγμή βγάζει τσιγάρο. Το βάζει σε μία κοντή πίπα και ψάχνεται για σπίρτα. Ο άλλος του δίνει φωτιά. Στη γωνία Νίκης, ένας παραφυλάει μπρούμουτα στραμμένος προς το Σύνταγμα. Κοντά του, καθισμένος αμέριμνα στο πεζούλι ενός χαμηλού παραθύρου, ένας άλλος, άοπλος, παίζει με τα χέρια του. Σε λίγο όταν γύρισα στο παράθυρο, ο Ελασίτης της γωνίας Νίκης σκοτωμένος με το χέρι στο μέτωπο κρατώντας ένα μαντίλι χακί, λίγο παραπάνω από την πόρτα μας. Το όπλο του είχε μείνει στη θέση που τον πρωτοείδα, πλάι σ’ ένα αυλάκι αίμα, και παρακάτω το κράνος του."
"Κυριακή, 17 Δεκέμβρη.
Από μία εβδομάδα χωρίς νερό, το ψωμί ανύπαρχτο, οι μπακάληδες αδειανοί. Τους σκοτωμένους τους θάβουν επί τόπου. Ο Βασιλικός Κήπος βρωμά. Χτες οι όλμοι ή οι οβίδες των 75, που πέφτουν εδώ και κάμποσες μέρες τριγύρω στη «Μπρετάνια», σκότωσαν τρεις-τέσσερις ανθρώπους στην οδό Φιλελλήνων, απέναντι στη Ρούσικη εκκλησιά, την ώρα που βγαίνει ο κόσμος για να ψουνίσει κατά τις 12.30."
Όταν τα όπλα θα σιγήσουν, αρχές του 1945 η Ελλάδα γυρνάει πλέον πολιτική σελίδα.
Τον Φεβρουάριο του 1945 υπογράφεται η συμφωνία της Βάρκιζας, που προβλέπει ειρήνευση και αφοπλισμό του ΕΛΑΣ. Η συμφωνία δεν τηρείται.
Στις πρώτες μεταπολεμικές εκλογές, το 46, οι ΕΑΜικές δυνάμεις αλλά και κάποια κεντρώα κόμματα κάνουν αποχή. Ξεκινά ο Ελληνικός Εμφύλιος που θα διαρκέσει τρία και κάτι χρόνια, ως τον Αύγουστο του 1949. Η Ελλάδα έζησε πολλά χρόνια στη σκιά των συνεπειών του.
Το αποτέλεσμα του εμφυλίου έφερε την Ελλάδα, με τρόπο οριστικό, στο δυτικό στρατόπεδο. Αλλά η ματωμένη πενταετία 44-49 στέρησε από την Ελλάδα πολλά από αυτά που συμμετοχή της στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο θα μπορούσε να της προσφέρει.
Οι συγκρούσεις του 1944 είχαν οικονομικές συνέπειες επίσης. Όταν άλλες ευρωπαϊκές χώρες επένδυαν τους πόρους του σχεδίου Μάρσαλ στην ανοικοδόμηση και την ανάπτυξή τους, η Ελλάδα τους κατανάλωνε σε μια εμφύλια πολεμική αναμέτρηση. Μα το σημαντικότερο ίσως είναι ότι εκείνη η αναμέτρηση άνοιξε πληγές που αργούν να κλείσουν.
Διαβάστε τις Ειδήσεις σήμερα και ενημερωθείτε για τα πρόσφατα νέα.
Ακολουθήστε το Skai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
