Το δυσάρεστο συμπέρασμα από τη ρώσο-ουκρανική σύγκρουση, η οποία ξεκίνησε το 2014 και κορυφώθηκε με τη στρατιωτική εισβολή της Ρωσίας τον Φεβρουάριο του 2022, είναι η ξεκάθαρη αδυναμία της Ευρώπης να αναλάβει τον ρόλο του εγγυητή της ειρήνης και της σταθερότητας στην περιοχή. Χωρίς να παραβλέπουμε την εγγενή δυσκολία διαχείρισης τέτοιων κρίσεων και τους λεπτούς χειρισμούς που απαιτούνται, οι σοβαρές οικονομικές συνέπειες διαφαίνονται ήδη τόσο μεσοπρόθεσμα, όσο και μακροπρόθεσμα.
Η Καταστροφή του Ανθρώπινου Κεφαλαίου
Πέρα από τις εικόνες καταστροφής και τις στατιστικές των απωλειών, ο πόλεμος στην Ουκρανία αφήνει ανεξίτηλο σημάδι στο μέλλον, μια σιωπηλή υποθήκευση που επιβαρύνει δυσανάλογα τη νεολαία τόσο στην Ουκρανία όσο και στη Ρωσία. Αυτή η γενιά, που θα κληθεί να αναλάβει τα ηνία της ανοικοδόμησης και της προόδου, βρίσκεται αντιμέτωπη με μια παρακαταθήκη τραυματικών εμπειριών, χαμένων ευκαιριών και αβεβαιότητας.
Η Ουκρανία, πριν από την έναρξη της σύγκρουσης, ήταν μια από τις μεγαλύτερες χώρες της Ευρώπης με τεράστιο γεωργικό τομέα και βιομηχανική δυναμική. Ωστόσο, οι συνεχιζόμενες εχθροπραξίες έχουν προκαλέσει την καταστροφή της υποδομής της χώρας, την απώλεια χιλιάδων ανθρώπινων ζωών και τον εκτοπισμό εκατομμυρίων πολιτών. Οι μακροοικονομικοί δείκτες της χώρας δεν καταφέρνουν ακόμη να αποτυπώσουν πλήρως την καταστροφή. Οι προβλέψεις για το ΑΕΠ της Ουκρανίας το 2024 κυμαίνονται από μια αισιόδοξη ανάπτυξη 3% έως μια πιο ρεαλιστική συρρίκνωση της τάξης του 5%, αναδεικνύοντας την αβεβαιότητα που επικρατεί. Επιπλέον, η μείωση της ανεργίας το 2024, εν μέσω του πολέμου, είναι περισσότερο από προφανές ότι οφείλεται σε παράγοντες όπως η επιστράτευση ή η μετανάστευση, και όχι σε πραγματική οικονομική ανάκαμψη.
Ο αντίκτυπος είναι επίσης έντονος στις γειτονικές χώρες, οι οποίες έχουν δεχθεί (και αναμένεται να δεχθούν στο μέλλον) εκατομμύρια πρόσφυγες, αυξάνοντας την πίεση στις κοινωνικές και οικονομικές τους δομές. Οι οικονομικές σχέσεις μεταξύ των χωρών της περιοχής και της Ρωσίας, η οποία υπήρξε σημαντικός εμπορικός εταίρος, έχουν διαρραγεί. Οι κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στη Ρωσία, αν και απαραίτητες, έχουν προξενήσει παρενέργειες που επηρεάζουν άμεσα τις αγορές ενέργειας και πρώτων υλών, εκτοξεύοντας το κόστος παραγωγής σε ολόκληρη την Ευρώπη, πυροδοτώντας πληθωριστικές πιέσεις και επιβραδύνοντας την οικονομική ανάπτυξη.
Ενεργειακή Ασφάλεια και Οικονομικές Πιέσεις
Η ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης έχει κλονιστεί, ενώ οι διαταραχές στις εφοδιαστικές αλυσίδες και η αβεβαιότητα αποθαρρύνουν τις επενδύσεις, θέτοντας σε κίνδυνο τη μακροπρόθεσμη ευημερία της ηπείρου. Παράλληλα, σε παγκόσμια κλίμακα, η εκτίναξη των τιμών της ενέργειας και των τροφίμων, σε συνδυασμό με την επιβράδυνση της παγκόσμιας ανάπτυξης, επηρεάζει ιδιαίτερα τις αναπτυσσόμενες χώρες που εξαρτώνται από αυτές τις εισαγωγές, καθιστώντας τον πόλεμο ένα ζήτημα με ευρύτερες οικονομικές διαστάσεις.
Η Ρωσία αντίστοιχα, υφίσταται σοβαρές απώλειες. Οι νέοι που στρατολογούνται και στέλνονται στα μέτωπα του πολέμου βλέπουν τα όνειρά τους να καταρρέουν. Πολλοί από αυτούς δεν θα επιστρέψουν ποτέ στα σπίτια τους, ενώ άλλοι θα επιστρέψουν με τραύματα που θα τους ακολουθούν για το υπόλοιπο της ζωής τους. Αυτή η απώλεια ανθρώπινου δυναμικού όχι μόνο αποδυναμώνει το μέλλον της Ρωσίας, αλλά και διαβρώνει τον κοινωνικό ιστό της χώρας. Η απώλεια νέων εργαζομένων και η ψυχολογική επιβάρυνση όσων επιστρέψουν αποτελούν σοβαρά εμπόδια για την οικονομική ανάπτυξη. Η χώρα, που αντιμετωπίζει ήδη σοβαρές προκλήσεις λόγω των διεθνών κυρώσεων και της απομόνωσης από την παγκόσμια οικονομία, θα δει την απώλεια μιας γενιάς να επιδεινώνει περαιτέρω τις οικονομικές και κοινωνικές δυσκολίες, με μακροπρόθεσμες επιπτώσεις που θα γίνουν αισθητές σε όλες τις πτυχές της ρωσικής κοινωνίας.
Εκπαίδευση: Το Θύμα του Πολέμου
Στην Ουκρανία, σχολεία έχουν μετατραπεί σε ερείπια, μαθητές έχουν εκτοπιστεί, και η πρόσβαση στην εκπαίδευση έχει περιοριστεί δραματικά. Στη Ρωσία, η κρατική προπαγάνδα και η στρατιωτική κινητοποίηση διαταράσσουν την εκπαιδευτική διαδικασία. Η απώλεια εκπαιδευτικών ευκαιριών ισοδυναμεί με απώλεια ανθρώπινου κεφαλαίου, υπονομεύοντας την ανταγωνιστικότητα και την καινοτομία που είναι απαραίτητες για την οικονομική ανάπτυξη και στις δύο χώρες. Η έλλειψη προοπτικών μπορεί να οδηγήσει σε μαζική μετανάστευση νέων επιστημόνων και εξειδικευμένων εργαζομένων, επιδεινώνοντας περαιτέρω τις οικονομικές προκλήσεις. Το πλήγμα στην εκπαίδευση είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό, καθώς υπονομεύει τις βάσεις για μακροπρόθεσμη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, οδηγώντας σε μια μελλοντική γενιά με περιορισμένες ευκαιρίες και δεξιότητες.
Αναγκαίες Πολιτικές και Πρωτοβουλίες για την Αποκατάσταση
Το μέλλον της Ουκρανίας, της Ρωσίας, αλλά και της ευρύτερης περιοχής της Ευρώπης, υποθηκεύεται από τις καταστροφικές συνέπειες αυτού του πολέμου. Η απώλεια μιας γενιάς ανθρώπων και οι οικονομικές επιπτώσεις του πολέμου είναι άμεσα συνδεδεμένες και αλληλοτροφοδοτούμενες. Η διεθνής κοινότητα, και ειδικά η Ευρώπη, πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλίες για την αποκατάσταση των πληγών και την ανοικοδόμηση του μέλλοντος της περιοχής. Δεν πρέπει να επιτραπεί να χαθεί μια γενιά, ούτε να υποθηκευτεί το μέλλον της ευρωπαϊκής οικονομίας. Η ευθύνη είναι συλλογική και επιτακτική. Η αναζήτηση μιας βιώσιμης ειρήνης, σε συνδυασμό με επενδύσεις στην εκπαίδευση, την ψυχική υγεία και την οικονομική ανάπτυξη, αποτελούν το κλειδί για την αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης και τη διασφάλιση της μακροπρόθεσμης ευημερίας της περιοχής. Η Ευρώπη, ειδικότερα, καλείται να επανεξετάσει τη στρατηγική της, ενισχύοντας την ενεργειακή της ανεξαρτησία και αναπτύσσοντας μια πιο δυναμική και αυτόνομη αμυντική πολιτική.
* Ο Γιάννης Πετρόχειλος-Ανδριανός είναι Διδάκτωρ του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, οικονομολόγος και πρώην Επιστημονικός Συνεργάτης στο Συμβούλιο Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων του Υπουργείου Οικονομικών
