Αν και οι λέξεις «πληθωρισμός» και «ακρίβεια» συχνά συγχέονται, ενίοτε ταυτίζονται, γεγονός ακόμα ατυχέστερο. Το μόνο βέβαιο είναι ότι και οι δύο έννοιες κυριαρχούν στον δημόσιο και πολιτικό διάλογο, χρησιμοποιούμενες ως πύρινα βέλη στη φαρέτρα του πολιτικού ψόγου, και μάλιστα δυστυχώς για όλους, πολύ αποτελεσματικά.
Λίγη θεωρία
Για τη θεωρία, πληθωρισμός είναι η συνεχής αύξηση του γενικού επιπέδου των τιμών αγαθών και υπηρεσιών σε μια οικονομία, κατά τη διάρκεια μιας χρονικής περιόδου. Μετριέται συνήθως μέσω δεικτών τιμών, όπως ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (ΔΤΚ), ο οποίος παρακολουθεί μια δέσμη αγαθών και υπηρεσιών, ευρέως γνωστή ως "καλάθι", που αντικατοπτρίζουν τις μέσες καταναλωτικές συνήθειες, εκπροσωπούνται δηλαδή στο καλάθι με σταθμίσεις ανάλογες της μέσης συνολικής τους δαπάνης, όπως καταγράφονται από τις Έρευνες Οικογενειακών Προϋπολογισμών. Το καλάθι περιλαμβάνει κατηγορίες όπως τρόφιμα, ποτά, καπνό, ένδυση, στέγαση, ηλεκτρισμό, καύσιμα, υγεία, μεταφορές κλπ. Από την άλλη, ακρίβεια είναι η υποκειμενική αίσθηση ότι οι τιμές συγκεκριμένων αγαθών και υπηρεσιών είναι υψηλές σε σχέση με ένα επίπεδο εισοδήματος, το κόστος ή την αξία τους. Για παράδειγμα, αν η τιμή του αγαπημένου μας καφέ αυξηθεί απότομα, αυτό θα μας φανεί ακριβό, ακόμα κι αν ο γενικός πληθωρισμός είναι χαμηλός. Να σημειωθεί πως η ακρίβεια δεν είναι επίσημος οικονομικός όρος, αλλά μια έννοια τον αντίκτυπο της οποίας βιώνουμε στην καθημερινότητά μας. Οι οικονομολόγοι, ενδιαφέρονται κυρίως για ρυθμούς μεταβολής (τιμών εν προκειμένω, ήτοι πληθωρισμός) και λιγότερο για στατικές συγκρίσεις. Αν και η ακρίβεια δεν είναι σε καμία περίπτωση στατικό μέγεθος, μπορεί να θεωρηθεί στατικό υπό όρους, π.χ. δεδομένης της σχετικής σταθερότητας εισοδήματος, τιμών και αξιών βραχυπρόθεσμα, ελλείψει εξωτερικών «σοκ».
Γιατί η σύγχυση είναι επικίνδυνη;
Η σύγχυση μεταξύ πληθωρισμού και ακρίβειας είναι επικίνδυνη γιατί οδηγεί σε παρερμηνείες και αποπροσανατολισμό. Ο πληθωρισμός είναι ένα μακροπρόθεσμο φαινόμενο με διαρκείς επιπτώσεις, ενώ η ακρίβεια είναι μια βραχυπρόθεσμη κατάσταση που μπορεί να οφείλεται σε διάφορους παράγοντες. Η εργαλειοποίηση των όρων στον δημόσιο και πολιτικό διάλογο, όπου ελάσσονα σημασία έχουν οι ορισμοί, υπονομεύει τις ίδιες τις πολιτικές για την καταπολέμηση του φαινομένου, καθώς και την αξιοπιστία μελλοντικών πολιτικών.
Οικονομικά Συστήματα: Γρήγορες και Αργές Μεταβλητές
Για να κατανοήσουμε καλύτερα τη διαφορά, ας φανταστούμε την οικονομία ως ένα σύστημα με «γρήγορες» και «αργές» μεταβλητές.
Γρήγορες Μεταβλητές είναι αυτές που μπορούν και αλλάζουν ταχύτερα και επηρεάζουν άμεσα τους δρώντες στο σύστημα (καταναλωτές και επιχειρήσεις), όπως οι τιμές των προϊόντων στο σούπερ-μάρκετ. Η ακρίβεια, ως αίσθηση υψηλών τιμών, είναι μια γρήγορη μεταβλητή.
Αργές Μεταβλητές είναι αυτές που αλλάζουν με πιο αργούς ρυθμούς και ελέγχουν τη δυναμική των γρήγορων μεταβλητών. Ο πληθωρισμός, ως συνεχής αύξηση του γενικού επιπέδου τιμών, είναι μια αργή μεταβλητή.
Για παράδειγμα, ένας επίμονος πληθωρισμός, με την πάροδο του χρόνου θα επηρεάσει τον τρόπο που οι καταναλωτές και οι επιχειρήσεις αντιδρούν στις τρέχουσες τιμές και τις βραχυπρόθεσμες διακυμάνσεις τους και μπορεί να οδηγήσει το σύστημα σε άλλη κατάσταση, τέτοια που οι γρήγορες μεταβλητές δεν θα μπορούσαν μεμονωμένα να το οδηγήσουν. Επίσης, δεδομένης της τεχνικής δυσκολίας του αποπληθωρισμού, ένας υψηλός πληθωρισμός θα απαιτεί ολοένα και επιτακτικότερα αυξήσεις στα ονομαστικά εισοδήματα, ώστε τα πραγματικά εισοδήματα να επανέλθουν και να αποκατασταθεί η αγοραστική δύναμη. Τίποτα όμως δεν διασφαλίζει ότι αυτό γίνεται αυτόματα και γρήγορα, άλλωστε ένας επίμονος πληθωρισμός μπορεί να οδηγήσει σε μια σπειροειδή αύξηση των τιμών και των μισθών, καθιστώντας δύσκολη την επιστροφή σε χαμηλότερα επίπεδα. Για τους λόγους αυτούς, σε τέτοια ανατροφοδοτούμενα και περίπλοκα συστήματα, οι αποφάσεις με βραχύ ορίζοντα θεωρούνται κοντόφθαλμες και χρονικά ασυνεπείς.
Ο Ελέφαντας στο Δωμάτιο: Προσδοκίες και Οικονομικός Αλφαβητισμός
Ο πληθωρισμός επηρεάζει και επηρεάζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις προσδοκίες των καταναλωτών και των επιχειρήσεων. Η διαμόρφωση προσδοκιών για τον μελλοντικό πληθωρισμό και ο βαθμός οικονομικού αλφαβητισμού επηρεάζουν την εμπιστοσύνη στην οικονομική πολιτική, την οικονομική συμπεριφορά και ανατροφοδοτούν τον εαυτό τους σε διαρκή βάση. Οι ίδιες εξαγγελίες οικονομικής πολιτικής μπορεί να έχουν διαφορετικά αποτελέσματα, ανάλογα με το επίπεδο εμπιστοσύνης που εμπνέουν στην αγορά και την ικανότητα των δρώντων να κατανοούν τις οικονομικές επιπτώσεις των πολιτικών, αλλά και των πράξεών τους. Από την άλλη μεριά, η συνέπεια στην οικονομική πολιτική, με μακροχρόνια στόχευση και στρατηγική, σαφείς επιδιώξεις και διαφάνεια των στόχων είναι ίσως το σημαντικότερο στοίχημα που πρέπει να κερδίσει μια σύγχρονη διακυβέρνηση.
Στρατηγικές Επιβίωσης
Οι καταναλωτές είναι οι τελικοί αποδέκτες τόσο των εξαγγελιών, των υποσχέσεων αλλά και των τιμών, άρα στη δυσμενέστερη θέση. Οι επιλογές που έχουν στα χέρια τους για να ανταπεξέλθουν στενεύουν, αλλά δεν παύουν να υπάρχουν. Οι σημαντικότερες στρατηγικές επιβίωσης, τόσο ατομικά όσο και σε επίπεδο νοικοκυριών, οι οποίες έχουν συνεπή επίδραση στην οικονομία, θεμελιώνουν κοινωνική και οικονομική ανθεκτικότητα, αλλά ενέχουν και υψηλό ηθικό κίνδυνο είναι:
- Επιλογή εγχώριων προϊόντων: Προτιμώντας εγχώρια προϊόντα από εγχώριους παραγωγούς, στηρίζουμε την τοπική οικονομία και μειώνουμε την έκθεσή μας σε διακυμάνσεις των διεθνών τιμών.
- Συνειδητή κατανάλωση: Πραγματοποιώντας έρευνα αγοράς, νόμιμες συναλλαγές, χρήση ηλεκτρονικού χρήματος και ποινικοποιώντας παράτυπες συμπεριφορές (μποϊκοτάζ), όπου παρατηρείται αισχροκέρδεια, κοροϊδία ή εκμετάλλευση, βοηθάμε συνολικά στην προώθηση του υγιούς ανταγωνισμού και ενισχύουμε την οικονομική και κοινωνική ανθεκτικότητα.
- Ενημέρωση, εκπαίδευση, συνέπεια: Προσπαθούμε να έχουμε επαφή με τους όρους της οικονομίας, να βαδίζουμε βάσει του ατομικού/οικογενειακού προϋπολογισμού και να λαμβάνουμε αποφάσεις με γνώμονα την αποφυγή δημιουργίας χρέους.
Η διάκριση μεταξύ πληθωρισμού και ακρίβειας, όπως και αναπτύσσοντας οικειότητα με ορθές οικονομικές ορολογίες, βοηθά στην αποφυγή παραπληροφόρησης και την αποτελεσματική αντιμετώπιση των οικονομικών προκλήσεων. Καθώς αυτές αναμένεται να αυξηθούν στα επόμενα χρόνια, η οικονομική πολιτική θα πρέπει να επικεντρώνεται σε μακροπρόθεσμους στόχους με συνέπεια και διαφάνεια, με καθαρές επιδιώξεις επιμόρφωσης των καταναλωτών και των επιχειρήσεων, έτσι ώστε να ανακτήσει την ψαλιδισμένη εμπιστοσύνη απέναντι στον δημοσιονομικό και οικονομικό σχεδιασμό.
* Ο Γιάννης Πετρόχειλος-Ανδριανός είναι Διδάκτωρ του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, οικονομολόγος και πρώην Επιστημονικός Συνεργάτης στο Συμβούλιο Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων του Υπουργείου Οικονομικών.
