Η Άγκυρα ήταν ίσως από εκείνες τις χώρες που αιφνιδιάστηκαν περισσότερο από την κατάληψη της Καμπούλ από τους Ταλιμπάν και την –νωρίτερα του αναμενομένου- αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν.
Μέχρι την περασμένη εβδομάδα, η Άγκυρα ετοιμαζόταν να επιχειρήσει να αναλάβει μεσολαβητικό ρόλο μεταξύ των Ταλιμπάν και της Δύσης ώστε να αναλάβει τη φύλαξη του διεθνούς αεροδρομίου της Καμπούλ μόλις ολοκλήρωναν την αποχώρησή τους οι υπόλοιπες δυνάμεις του ΝΑΤΟ. Μετά τη ραγδαία εξέλιξη των γεγονότων, προσπαθεί να προσαρμοστεί στις νέες πραγματικότητες.
Η επικρατούσα άποψη στην Άγκυρα είναι ότι δεν υπάρχει τίποτα για να διαπραγματευτεί πλέον με την Ουάσινγκτον. Συνεπώς, βρίσκονται σε εξέλιξη προσπάθειες για απευθείας επαφές με τους Ταλιμπάν.
«Διατηρούμε τον διάλογο με όλες τις πλευρές [στο Αφγανιστάν], συμπεριλαμβανομένων των Ταλιμπάν», δήλωσε ο υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου στις 17 Αυγούστου. «Θεωρούμε θετικά τα μέχρι τώρα μηνύματα των Ταλιμπάν, τόσο στους ξένους όσο και στις διπλωματικές αποστολές και στους δικούς του ανθρώπους. Ελπίζουμε να δούμε το ίδιο και στις πράξεις τους».
Ο Τσαβούσογλου άφησε να εννοηθεί ότι η Τουρκία θα περίμενε να «κατακαθίσει» η σκόνη για να αποφασίσει το επόμενο βήμα της στο θέμα του αεροδρομίου της Καμπούλ. Η Τουρκία ήταν υπεύθυνη για το στρατιωτικό τμήμα του αεροδρομίου στο πλαίσιο της αποστολής του ΝΑΤΟ υπό την ηγεσία των ΗΠΑ και οι στρατιώτες της παρέμειναν εκεί μέχρι στιγμής, εν μέσω των επιχειρήσεων εκκένωσης των Αφγανών που προσπαθούν να φύγουν από τη χώρα.
Ο εκπρόσωπος των Ταλιμπάν Suhail Shaheen δήλωσε στις 16 Αυγούστου στο τουρκικό φιλοκυβερνητικό κανάλι A Haber ότι το Αφγανιστάν θα έχει μια νέα κυβέρνηση «πρόθυμη να έχει καλές σχέσεις με τις χώρες του κόσμου» και «θα δεσμευτεί για τα βασικά δικαιώματα του λαού του Αφγανιστάν». Οι Ταλιμπάν, είπε, περιμένουν συνεργασία και βοήθεια από την Τουρκία, την οποία χαρακτήρισε ως «μεγάλη αδελφική ισλαμική χώρα». Τόσο η Άγκυρα όσο και οι Ταλιμπάν φαίνονται ανοιχτοί σε διάλογο και διαπραγματεύσεις. Ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είχε ήδη υπαινιχθεί την περασμένη εβδομάδα ότι θα μπορούσε να εξετάσει το ενδεχόμενο προσωπικής συνάντησης με τους ηγέτες των Ταλιμπάν.
Η στρατηγική της Άγκυρας στο Αφγανιστάν στηρίζεται σε τρία σκέλη.
Πρώτον, επιδιώκει να προωθήσει τις διπλωματικές επαφές που έχει δημιουργήσει με την πολιτική πτέρυγα των Ταλιμπάν μέσω του Κατάρ. Δεύτερον, έχει καταβάλει προσπάθειες να δημιουργήσει επίσης επαφές με τη στρατιωτική πτέρυγα των Ταλιμπάν μέσω του Πακιστάν. Ο Τούρκος υπουργός Άμυνας Χουλουσί Ακάρ πραγματοποίησε επίσκεψη στο Ισλαμαμπάντ στις 10-11 Αυγούστου για συνομιλίες με υψηλόβαθμους διοικητές του πακιστανικού στρατού. Ανώτεροι αξιωματούχοι της στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών συνόδευαν τον Ακάρ στο ταξίδι. Τέλος, η στρατηγική της Άγκυρας για να αποκτήσει επιρροή στην Καμπούλ έχει ως στόχο να κάνει ό, τι χρειάζεται για να διασφαλίσει ότι πρόσωπα κοντά στην Τουρκία θα αναλάβουν θέσεις επιρροής στη νέα κυβέρνηση.
Ο κυριότερος από αυτούς είναι ο πρώην πρωθυπουργός του Αφγανιστάν και ηγέτης του Ισλαμικού Κόμματος Γκιουλμπουντίν Χεκματιάρ, ο οποίος ήταν στην πρώτη γραμμή των προσπαθειών να συζητήσει τους Ταλιμπάν για τη δημιουργία μιας προσωρινής κυβέρνησης χωρίς αποκλεισμούς.
Οι δεσμοί του Ερντογάν με τον Χεκματιάρ χρονολογούνται από τη δεκαετία του 1980, όταν ο τελευταίος ήταν ηγέτης των μουτζαχεντίν που πολεμούσαν τη σοβιετική κατοχή. Η παραπάνω αξιομνημόνευτη φωτογραφία των δύο δείχνει έναν νεαρό Ερντογάν να κάθεται στα πόδια του Χεκματιάρ.
Ο Salahuddin Rabbani, ηγέτης του κόμματος Jamaat-e Islami που έχει διατελέσει υπουργός Εξωτερικών του Αφγανιστάν και πρεσβευτής στην Τουρκία, είναι ένα άλλο πρόσωπο κοντά στην Άγκυρα. Ήταν ένας από τους αρχιτέκτονες ενός σχεδίου ειρηνευτικών συνομιλιών στην Κωνσταντινούπολη τον Απρίλιο, συνομιλίες στις οποίες οι Ταλιμπάν αρνήθηκαν να συμμετάσχουν την τελευταία στιγμή.
Η κυβέρνηση Ερντογάν πιστεύει ότι οι Ταλιμπάν αντιλαμβάνονται πλέον τα οφέλη της διεθνούς νομιμότητας, και θα δώσουν ιδιαίτερη σημασία στις σχέσεις με την Τουρκία, το μοναδικό μουσουλμανικό μέλος του ΝΑΤΟ. Κάποιοι μπορεί να αναρωτιούνται πώς το Αφγανιστάν έγινε απότομα ένα κορυφαίο θέμα στην πολιτική ατζέντα της Τουρκίας, όπου μόλις πριν από λίγους μήνες ελάχιστα είχε κατανοήσει.
Γιατί η Άγκυρα είναι πρόθυμη να αναλάβει έναν προβεβλημένο ρόλο στο Αφγανιστάν παρά τους προφανείς κινδύνους;
Αυτό το ερώτημα δεν μπορεί να απαντηθεί μόνο από την πλευρά της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής και των διπλωματικών συμφερόντων της Τουρκίας στο Αφγανιστάν ή να εξηγηθεί μόνο με realpolitik.
Οι εξωτερικές σχέσεις της Τουρκίας έχουν γίνει εργαλείο για να διασφαλιστεί η πολιτική επιβίωση και η διεθνής θέση του Ερντογάν. Η κυβέρνηση Ερντογάν, η πολιτική της οποίας έχει επιφέρει σημαντική ζημιά στους δεσμούς της Τουρκίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη τα τελευταία χρόνια, φαίνεται πρόθυμη να χρησιμοποιήσει το θέμα του Αφγανιστάν και να διεκδικήσει έναν διαμεσολαβητικό ρόλο μεταξύ των παγκόσμιων δυνάμεων και των Ταλιμπάν για να αποδειχθεί πολύτιμος στα δυτικά μάτια και να ενισχύσει τη διεθνή νομιμότητά του.
Οι εξωτερικές σχέσεις της Τουρκίας έχουν γίνει εργαλείο για να διασφαλιστεί η πολιτική επιβίωση και η διεθνής θέση του Ερντογάν
Το πιο σημαντικό, φαίνεται να ελπίζει ότι ο «αφγανικός άσσος» θα ενισχύσει την Τουρκία στις διαπραγματεύσεις για άλλα θέματα με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη. Ένας άλλος κινητήριος μοχλός στην εμπλοκή της Άγκυρας είναι το γεωπολιτικό επιχείρημα για την ενίσχυση του λόγου της Τουρκίας στην Κεντρική Ασία μέσω του Αφγανιστάν, ο οποίος είναι σύμφωνος με τον εθνικιστικό -και σε κάποιο βαθμό παντουρκικό- πολιτικό λόγο του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) του Ερντογάν και του de facto εταίρου του στον κυβερνητικό συνασπισμό, το Κόμμα Εθνικιστικού Κινήματος (ΜΗΡ) του Ντεβλέτ Μπαχτσελί. Πάνω απ 'όλα, αυτό το επιχείρημα φαίνεται να είναι καθοριστικό για να πείσουν τους γραφειοκρατικούς θύλακες που ανησυχούν για τις ιδεολογικές επιπτώσεις της εμπλοκής με τους Ταλιμπάν.
Χωρίς αμφιβολία, οι οικονομικοί λόγοι επίσης ενισχύουν τις προσπάθειες της Άγκυρας να βελτιώσει το προφίλ της στο Αφγανιστάν, καθώς η τουρκική κυβέρνηση προσβλέπει σε μεγάλα κατασκευαστικά έργα και έργα υποδομής στη χώρα που έχουν καταστραφεί από τον πόλεμο.
Οι υπολογισμοί αυτοί περιλαμβάνουν επίσης σημαντικούς κινδύνους.
Πρώτον, η στρατιωτική και πολιτική νίκη των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν θα μπορούσε να αφυπνίσει και να ενθαρρύνει τα εξτρεμιστικά δίκτυα Σαλαφιτών και τζιχαντιστών στη βόρεια Συρία, όπου σημαντικά εδάφη παραμένουν υπό τον τουρκικό έλεγχο. Επιπλέον, υπάρχουν πολλοί Τούρκοι υπήκοοι και άλλοι συνδεόμενοι με την Τουρκία μεταξύ των εξτρεμιστών που οι Ταλιμπάν αποφυλάκισαν από τις αφγανικές φυλακές όταν κατέλαβαν τη χώρα. Πόσοι από αυτούς θα προσπαθήσουν να επιστρέψουν στην Τουρκία ή να κατευθυνθούν στη βόρεια Συρία μέσω Τουρκίας;
Και παρά τις ιδεολογικές και εθνοτικές διχόνοιες μεταξύ των Ταλιμπάν και των εξτρεμιστών Σαλαφιστών τζιχαντιστών στη βόρεια Συρία, η εξουσία των Ταλιμπάν εγείρει τον κίνδυνο μιας τζιχαντιστικής «λεωφώρου» ανάμεσα σε Αφγανιστάν, Συρία και Ιράκ μέσω Τουρκίας.
Επισήμως η Τουρκία φιλοξενεί περίπου 116.000 παράτυπους Αφγανούς, αλλά ο πραγματικός αριθμός υπολογίζεται σε άνω των 500.000
Μια ακόμη μεγαλύτερη εισροή Αφγανών που εγκαταλείπουν τους Ταλιμπάν είναι ένας άλλος κίνδυνος εμπλοκής της Τουρκίας στο Αφγανιστάν. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, η Τουρκία φιλοξενεί σήμερα περίπου 116.000 παράτυπους Αφγανούς μετανάστες, αλλά ο πραγματικός αριθμός υπολογίζεται σε περισσότερους από 500.000. Τουρκικά μέσα ενημέρωσης και πολιτικοί της αντιπολίτευσης ισχυρίζονται ότι έως και 1.500 Αφγανοί περνούσαν παράνομα στην Τουρκία από το Ιράν σε καθημερινή βάση τις τελευταίες εβδομάδες. Λόγω των αυξημένων μέτρων ασφαλείας, οι ημερήσιοι αριθμοί λέγεται ότι μειώθηκαν πρόσφατα. Ωστόσο, οι Αφγανοί που δεν καταφέρνουν να περάσουν τα σύνορα δεν επιστρέφουν στην πατρίδα τους, αλλά περιμένουν στην πλευρά του Ιράν περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή για να μπουν κρυφά, πράγμα που σημαίνει ότι ο αριθμός των Αφγανών σε κατάσταση αναμονής από την ιρανική πλευρά αυξάνεται μέρα με τη μέρα.
Συμπερασματικά, η Άγκυρα έχει πολλά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα που πρέπει να λάβει υπόψη στις φιλοδοξίες της να συνεργαστεί με τους Ταλιμπάν. Η τουρκική κυβέρνηση ελπίζει να αξιοποιήσει την αφγανική κρίση για να ενισχύσει τα «διαπιστευτήριά» της στο εξωτερικό καθώς και να επιδείξει ένα επίτευγμα στο εσωτερικό της, όπου τα προβλήματά της έχουν αυξηθεί τις τελευταίες εβδομάδες λόγω των αντιδράσεων στις καταστροφικές πυρκαγιές και τις πλημμύρες που «κούμπωσαν» με την οικονομική αναταραχή που επιδεινώθηκε από την πανδημία του κορωνοϊού.
Αντιμετωπίζει ένα δύσκολο έργο στη διαχείριση των κινδύνων μιας τέτοιας δέσμευσης, η οποία θα μπορούσε τελικά να την οδηγήσει σε βαθύτερα προβλήματα τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.
Διαβάστε τις Ειδήσεις σήμερα και ενημερωθείτε για τα πρόσφατα νέα.
Ακολουθήστε το Skai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
