Μιλώντας πρόσφατα στην τηλεόραση του ΣΚΑΪ, ο Άλεξ Πατέλης, επικεφαλής του οικονομικού γραφείου του Πρωθυπουργού, προανήγγειλε τη δημιουργία ενός συστήματος βαθμολόγησης των ενοικιαστών με στόχο την προστασία των ιδιοκτητών ακινήτων. Ενώ οι λεπτομέρειες για την εν λόγω πλατφόρμα/μητρώο παραμένουν ασαφείς, καθώς βρίσκεται υπό σχεδιασμό, μια παιγνιοθεωρητική προσέγγιση αποκαλύπτει σημαντικές πτυχές της πολιτικής αυτής, όπως τα κίνητρα, η φήμη και η αποκάλυψη ή απόκρυψη εισοδήματος.
Ορισμός «παιγνίου»: Στη θεωρία παιγνίων, ένα παιχνίδι (game) αναφέρεται σε οποιαδήποτε στρατηγική αλληλεπίδραση μεταξύ δύο ή περισσότερων συμμετεχόντων (παικτών), όπου οι αποφάσεις κάθε παίκτη επηρεάζουν το τελικό αποτέλεσμα και οι στρατηγικές έχουν συνέπειες για όλους τους συμμετέχοντες. Στην περίπτωση του μητρώου ενοικιαστών, οι παίκτες είναι οι ενοικιαστές και οι ιδιοκτήτες ακινήτων.
Ειδικά χαρακτηριστικά του μοντέλου. Πολύ σημαντικό πριν ξεκινήσουμε είναι να αποσαφηνίσουμε τους κανόνες του παιχνιδιού.
- Διαδοχικό Παίγνιο (Sequential game): Σε ένα διαδοχικό παιχνίδι, οι αποφάσεις και στρατηγικές των παικτών αναπροσαρμόζονται με τον χρόνο. Στην περίπτωση των μισθώσεων, οι ιδιοκτήτες και οι ενοικιαστές αλληλεπιδρούν επαναλαμβανόμενα, με κάθε απόφαση να επηρεάζει τις μελλοντικές στρατηγικές. Αυτό καθιστά το παιχνίδι δυναμικό και όχι στατικό, καθώς οι παίκτες μπορούν να τροποποιήσουν τις στρατηγικές τους βάσει των προηγούμενων εμπειριών και αξιολογήσεων.
- Φήμη (Reputation): Η δημιουργία ενός συστήματος βαθμολόγησης εισάγει τον μηχανισμό της φήμης, ο οποίος επηρεάζει τις στρατηγικές των παικτών. Οι ενοικιαστές γνωρίζουν ότι η συμπεριφορά τους θα επηρεάσει τη φήμη τους και τις μελλοντικές ευκαιρίες ενοικίασης. Αντίστοιχα, οι ιδιοκτήτες κατανοούν ότι η αθέτηση συμφωνιών ή η κακή συντήρηση του ακινήτου μπορεί να επηρεάσει τη δική τους φήμη και να αποθαρρύνει μελλοντικούς ενοικιαστές.
- Ατελής πληροφόρηση (Imperfect information): Σε ένα παιχνίδι με ατελή πληροφόρηση, οι παίκτες δεν διαθέτουν πλήρη γνώση για τις προθέσεις ή τη συμπεριφορά των άλλων. Το σύστημα βαθμολόγησης και το μητρώο προσφέρουν έναν μηχανισμό για την απόκτηση και επεξεργασία πληροφοριών, μειώνοντας την αβεβαιότητα με την πάροδο του χρόνου. Ωστόσο, η ατελής πληροφόρηση μπορεί να οδηγήσει σε στρατηγικές προσαρμογής, καθώς οι παίκτες προσπαθούν να αξιολογήσουν και να προβλέψουν τις κινήσεις των άλλων.
Ευκαιρίες, παγίδες και βελτιώσεις
Ξεκινώντας από τις ευκαιρίες, τα θετικά δηλαδή ενός τέτοιου μηχανισμού, όπως αναδεικνύονται μέσω αυτής της μορφής παιγνίων είναι η βελτίωση της διαφάνειας και η ανάδειξη κινήτρων συνεργασίας. Το σύστημα βαθμολόγησης ενισχύει τη διαφάνεια στην αγορά ενοικίασης, επιτρέποντας σε ιδιοκτήτες και ενοικιαστές να λαμβάνουν πιο ενημερωμένες αποφάσεις. Επίσης, η φήμη μέσω της βαθμολόγησης μπορεί να λειτουργήσει ως κίνητρο για τους παίκτες να συμπεριφέρονται πιο υπεύθυνα και να τηρούν συμφωνίες. Να σημειωθεί, ότι θεωρείται απαραίτητο και ύψιστης σημασίας το σύστημα βαθμολόγησης να είναι αμφίδρομο, που σημαίνει ότι και οι ιδιοκτήτες, αλλά και οι ενοικιαστές πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να αξιολογούν ο ένας τον άλλο, ώστε να προάγεται η δικαιοσύνη και η ισοτιμία στον μηχανισμό παραγωγής φήμης. Σε αντίθετη περίπτωση, όπου δηλαδή μόνον οι ενοικιαστές υπόκεινται σε βαθμολόγηση, αυξάνονται οι πιθανότητες κατάχρησης και δυσχεραίνονται τα κίνητρα συνεργασίας μεταξύ των παικτών. Εξάλλου, οι προθέσεις τέτοιων πολιτικών πρέπει να προσβλέπουν στην επίτευξη συνεργατικών ισορροπιών (cooperative equilibria). Χαρακτηριστικό παράδειγμα επιτυχημένης αμφίδρομης αξιολόγησης αποτελεί η πλατφόρμα βραχυχρόνιων μισθώσεων, Airbnb.
Οι παγίδες που ελλοχεύουν σε τέτοια συστήματα, ακόμα και με τη διασφάλιση αμφίδρομης αξιολόγησης, είναι οι παίκτες να χρησιμοποιήσουν το σύστημα βαθμολόγησης για εκδίκηση ή για να ενισχύσουν προσωπικές αντιπάθειες. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε άδικες αξιολογήσεις και σε φαινόμενα εκφοβισμού ή κατάχρησης, κυρίως από τη μεριά των ιδιοκτητών. Επίσης, παίκτες μπορεί να βιώσουν αρνητικές συνέπειες αν οι αξιολογήσεις δεν αντικατοπτρίζουν ακριβώς τη συμπεριφορά τους ή αν το σύστημα χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο πίεσης για μη συμφωνηθέντα «μαύρα» ενοίκια. Αυτό συμβαίνει διότι σε κοινωνικοοικονομικά συστήματα που ήδη πιέζονται από ανισορροπίες, ένας από τους δύο παίκτες έχει περισσότερη δύναμη, ή μπορεί να εφαρμόσει στρατηγικές αξιόπιστων απειλών (credible threats). Συγκεκριμένα, στην Ελλάδα όπου η στεγαστική κρίση οφείλεται κυρίως στη δυσανάλογη αύξηση των μισθωμάτων, στη συρρίκνωση του διαθέσιμου εισοδήματος αλλά και στη δυσχέρεια συγκεκριμένων κοινωνικοοικονομικών ομάδων για εύρεση κατοικία σε συγκεκριμένες περιοχές, η ζυγαριά που μετράει τη διαπραγματευτική δύναμη, μάλλον κλίνει υπέρ των ιδιοκτητών.
Ένα ακόμα στοιχείο που μπορεί να αποτελέσει παγίδα, είναι εάν οι πληροφορίες στο μητρώο δεν είναι πλήρεις ή δεν ανανεώνονται τακτικά. Αυτό δυσχεραίνει την αξιολόγηση και εν δυνάμει την καθιστά εσφαλμένη, με αποτέλεσμα να οδηγήσει σε λανθασμένες αποφάσεις για ενοικιαστές και ιδιοκτήτες, οι οποίοι θα μπορούσαν να επηρεαστούν αρνητικά από ανακριβείς ή παρωχημένες πληροφορίες. Επίσης, θα πρέπει να διασφαλίζεται η έγκαιρη και έγκυρη αναπροσαρμογή αξιολογήσεων, ώστε να ανακάμπτουν βαθμολογικά εκείνοι που βελτιώνουν τη συμπεριφορά τους, ώστε να μην αποκτούν συκοφαντική φήμη κατά τους. Αυτό το τελευταίο, είναι από τα πιο σημαντικά στοιχεία που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στη χάραξη πολιτικής, καθώς αποτελεί συνήθως την «Αχίλλειο πτέρνα» σε επίπεδο εφαρμογής και προσβολής στη δικαιοσύνη.
Τέλος, όσον αφορά στις πιθανές βελτιώσεις (refinements) που μπορούν να εφαρμοστούν εκ των προτέρων για την αποφυγή των παραπάνω, αφορούν την πρόληψη και διευθέτηση των προβλημάτων που προκύπτουν κυρίως από το τρίτο χαρακτηριστικό του μοντέλου, ήτοι της ατελούς πληροφόρησης.
Θεματικές όπως δημιουργία κανόνων διαφάνειας και δικαιοσύνης, αναβάθμιση του συστήματος ενημέρωσης, εκπαίδευση, εξασφάλιση αντικειμενικότητας, είναι μερικά από τα εργαλεία που βοηθούν και ενισχύουν τη μετάδοση της πληροφορίας τόσο μεταξύ των παικτών, αλλά και από και προς τον ρυθμιστή των κανόνων του παιχνιδιού, που δεν είναι άλλος από το κράτος.
Ενδεικτικά, αναπόσπαστα κομμάτια αυτής της μεταρρύθμισης θεωρούνται τα παρακάτω:
- Η δημιουργία σαφών κανόνων, προτύπων και διαδικασιών για τη διαχείριση των αναφορών και των αξιολογήσεων. Αυτό περιλαμβάνει τη διασφάλιση ότι οι αναφορές είναι τεκμηριωμένες και αντικειμενικές, και ότι οι ενοικιαστές και οι ιδιοκτήτες έχουν τη δυνατότητα να αμφισβητήσουν ή να διορθώσουν λανθασμένες αξιολογήσεις.
- Το σύστημα θα πρέπει να εξασφαλίζει ακριβείς, επίκαιρες και πλήρεις πληροφορίες. Η τακτική ανανέωση και η επαλήθευση των δεδομένων θα είναι κρίσιμη για την αξιοπιστία του μητρώου και τη δίκαιη αξιολόγηση των παικτών. Αυτό προϋποθέτει άριστη και απρόσκοπτη διασύνδεση μεταξύ των υπηρεσιών τήρησης στοιχείων για ακίνητα και πληρωμές.
- Η ενημέρωση και η εκπαίδευση των ενοικιαστών και ιδιοκτητών για τη σωστή χρήση του συστήματος θα συμβάλλουν στην καλύτερη κατανόηση και εφαρμογή του. Αυτό θα βοηθήσει στη μείωση των πιθανών παρεξηγήσεων και στη βελτίωση της συνολικής εμπειρίας των χρηστών του μητρώου.
- Εφαρμογή μηχανισμών για τη διασφάλιση της αντικειμενικότητας στις αξιολογήσεις και την αποφυγή προκαταλήψεων ή κακής πίστης. Η εισαγωγή ανεξάρτητων επιτροπών ή μηχανισμών επίλυσης διαφορών μπορεί να συμβάλει σημαντικά προς αυτή την κατεύθυνση.
ΣΗΜ. Παραθέτω μέσα στο κείμενο τους διεθνείς αγγλικούς όρους σε παρενθέσεις, σε περίπτωση που κάποιοι αναγνώστες θελήσουν να ικανοποιήσουν περαιτέρω την περιέργειά τους γύρω από τον κόσμο της θεωρίας παιγνίων. Η χρήση της θεωρίας παιγνίων στο παρόν άρθρο γίνεται καθαρά για σκοπούς παρουσίασης και γνωριμίας με πιο περίτεχνους τρόπους προσέγγισης πολιτικών.
* Ο Γιάννης Πετρόχειλος-Ανδριανός είναι Διδάκτωρ του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, οικονομολόγος και πρώην Επιστημονικός Συνεργάτης στο Συμβούλιο Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων του Υπουργείου Οικονομικών
Διαβάστε τις Ειδήσεις σήμερα και ενημερωθείτε για τα πρόσφατα νέα.
Ακολουθήστε το Skai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.