Santa Claus is coming to town: Πώς κυριάρχησε στη δυτική λαϊκή κουλτούρα ο «ερυθρόλευκος» Άγιος Βασίλης

Κόκκινο βελούδινο κοστούμι, λευκή γούνα, ψηλές μαύρες μπότες, ζεστός σκούφος καπέλο με πομ-πομ. Η στολή του Άγιου Βασίλη μπορεί να έχει κάποιες παραλλαγές από τα... outfits του Τιμ Άλεν στην ταινία «The Santa Clause» καθώς μεταμορφώνεται σιγά - σιγά στον θρυλικό γενειοφόρο, μέχρι τις εκδόσεις της γυναικοπαρέας των Plastics στο «Mean Girls», αλλά, όπως τονίζει το CNN, η χαρακτηριστική εμφάνισή του είναι βαθιά ριζωμένη στην ποπ κουλτούρα και τη λαϊκή φαντασία.

Οι ενδυματολογικοί του κώδικες εξασφαλίζουν ομοιομορφία σε όλους τους Άγιους Βασίληδες, τουλάχιστον στις Ηνωμένες Πολιτείες, με στοιχεία που φαινομενικά είναι αδιαπραγμάτευτα. Ένας Άγιος Βασίλης φορώντας ένα σκούρο πράσινο κοστούμι στο Bloomingdale's για τη συνεργασία του πολυκαταστήματος με την ταινία «Wicked» έγινε πρωτοσέλιδο στα ταμπλόιντ ως η τελευταία προσπάθεια να πυροδοτήσει την οργή στις χριστουγεννιάτικες διακοπές. Μια μαμά είπε στη New York Post για τη διαφήμιση: «Δεν χρειάζεται να αλλάξουν ή να αμφισβητηθούν όλα… Ο Πράσινος Άγιος Βασίλης είναι ηλίθιος». 

Αλλά ο Άγιος Βασίλης δεν φορούσε πάντα κόκκινα, και στην πραγματικότητα τα ρούχα, η εμφάνιση, ακόμα και το ύψος του χρειάστηκε σχεδόν έναν αιώνα να εξελιχθούν ώστε να γίνει ο εμβληματικός χαρακτήρας που (ανα)γνωρίζουμε σήμερα. Οι προκάτοχοί του περιλαμβάνουν τον πρωτοχριστιανό επίσκοπο Άγιο Νικόλαο και τον Ολλανδό αντίστοιχο Sinterklaas. Τον Γάλλο Père Noël• και το μωρό Ιησού από τη Γερμανία που δίνει δώρα, Christkindl, μεταξύ πολλών άλλων. Αλλά ο αμερικανοποιημένος Άγιος Βασίλης άρχισε να διαμορφώνεται για πρώτη φορά στη δεκαετία του 1820 και συνέχισε να εξελίσσεται μέσα από την ποίηση, τη λαϊκή εικονογράφηση και τη διαφήμιση.

Τα βασικά χαρακτηριστικά του Άγιου Βασίλη - ένας γενειοφόρος άνδρας που φορά γούνα και τον σέρνουν τάρανδοι σε ένα έλκηθρο - έγιναν κανόνας χάρη στο ποίημα του Clement Clarke Moore «A Visit from St. Nicholas» (γνωστό και ως «Twas the Night Before Christmas») του 1823, καθώς και ένα λιγότερο αναγνωρισμένο ανώνυμο ποίημα που προηγήθηκε το 1821 με το όνομα «Santeclaus». Όμως οτιδήποτε άλλο φορούσε ήταν θέμα ερμηνείας. 

«Χρειάστηκαν περίπου 80 χρόνια για να καταλήξουν οι Αμερικανοί καλλιτέχνες στην ένδυση του Άγιου Βασίλη. Μέχρι τότε μπορούσες να τον ντύσεις με οποιοδήποτε χρώμα, με κάθε είδους ρόμπες και παραλλαγές τους» εξήγησε στο CNN ο ιστορικός Gerry Bowler, συγγραφέας του «Santa Claus: A Biography». 

«Διαφορετικοί Άη Βασίληδες» 

Μερικές πρώιμες ερμηνείες του οράματος του Moore δείχνουν τον χαρούμενο «εισβολέα» των διακοπών ως ένα μικρό πονηρό ξωτικό, έναν μικροπωλητή αγαθών που μπορούσε να χωρέσει –και πιο πιστευτά χάρη στο μέγεθός του- μέσα σε μια καμινάδα: Μια εικονογραφημένη εκδοχή του ποιήματος του 1864 ντύνει τον Άγιο Νικόλαο, ο οποίος παραδοσιακά φοράει ενδύματα Επισκόπου, με κίτρινη ένδυση και γούνινο καπέλο, ενώ μια ελαιογραφία του 1837, τον δείχνει με κόκκινη γούνινη κάπα. Αλλά άλλοι πήραν «περισσότερες ελευθερίες» για την εικόνα του: Η διαφήμιση του PT Barnum από το 1850 που προωθεί την τραγουδίστρια Jenny Lind τον δείχνει ως μια φιγούρα χωρίς γενειάδα της εποχής της Αμερικανικής Επανάστασης, ενώ ένα εξώφυλλο του 1902 για το «The Life and Adventures of Santa Claus» (Η Ζωή και οι Περιπέτειες του Άγιου Βασίλη) του L. Frank Baum του «φοράει» ένα σκοτεινό παλτό με γούνινα στολίδια με στάμπα ζώων και φανταχτερές κόκκινες μπότες.

Ο Thomas Nast, ο σκιτσογράφος του Harper's Weekly που έδωσε στην αμερικανική κουλτούρα το σήμα του γαϊδουριού για τους Δημοκρατικούς και του ελέφαντα για τους Ρεπουμπλικάνους, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο πώς οραματίζονται τον Άγιο Βασίλη στη Δύση. Τον ζωγράφισε για πρώτη φορά το 1863, κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, φορώντας αστέρια και ρίγες καθώς μοίραζε δώρα στους στρατιώτες του Στρατού της Ένωσης. Αλλά η πιο ανθεκτική στο χρόνο εικόνα του Nest προέρχεται από το 1881, και είναι μια εκδοχή με κουμπωμένη κόκκινη στολή, σχεδόν όπως η σημερινή. Τον ακολούθησαν οι καλλιτέχνες Norman Rockwell και J.C. Leyendecker, οι οποίοι σχεδίαζαν έναν Άγιο Βασίλη με το εμβληματικό πλέον κοστούμι του για το The Saturday Evening Post στις αρχές του 20ού αιώνα.

Τα σχέδια αυτών των καλλιτεχνών συχνά επισκιάζονται από τις μακροχρόνιες διαφημιστικές εκστρατείες της Coca-Cola στις χριστουγεννιάτικες διακοπές, εικονογραφημένες από τον Haddon Sundblom, οι οποίες ξεκίνησαν το 1931 και έχουν γίνει συνώνυμες με την εμφάνιση του Άγιου Βασίλη. Με κόκκινα μάγουλα και τεχνοτροπία που θυμίζει Ρούμπενς, η εκδοχή του Άγιου Βασίλη από τον Sundblom, βασισμένη αρχικά σε έναν συνταξιούχο πωλητή που έτυχε να είναι φίλος του εικονογράφου, έγινε εξαιρετικά δημοφιλής και παραμένει λαογραφικά ανθεκτική μέχρι σήμερα.

«Πιστεύω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι (πιστεύουν) ότι η Κόκα Κόλα είχε κάποια σχέση με την καθιέρωση της ερυθρόλευκης στολής του Άγιου Βασίλη… το βλέπετε σίγουρα σε όλο το διαδίκτυο», είπε ο Bowler. «Αλλά δεν είναι αλήθεια. Η εμβληματική στολή του Άγιου Βασίλη είχε (καθοριστεί) δεκαετίες πριν».

Η Coca-Cola δεν ήταν καν το πρώτο αναψυκτικό που προώθησε τον Άγιο Βασίλη με το κοστούμι του, πρόσθεσε, με την White Rock Beverages να το κάνει κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, λίγα χρόνια πριν από την πρώτη του εμφάνιση (προ του Sundblom) για την Coke.

«Σίγουρα οι διαφημίσεις (της Coca-Cola) ήταν πανταχού παρούσες - ήταν τεράστιο θέμα για χρόνια, επομένως οποιαδήποτε παραλλαγή ενοχλεί πολύ τους ανθρώπους» τόνισε. 

Νοσταλγία 

Οι πρώτοι οραματιστές της εικόνας του Άγιου Βασίλη μπορεί να μην επέλεγαν το κόκκινο κοστούμι του, αλλά σίγουρα είχαν σκοπό να είναι ένας χαρακτήρας που φέρνει νοσταλγία, σύμφωνα με τον ιστορικό και συγγραφέα Stephen Nissenbaum. Στο βιβλίο του 1988 «The Battle for Christmas», ο Nissenbaum σκιαγραφεί την ιστορία του χαρακτήρα του και αμφισβητεί τις συχνά επαναλαμβανόμενες αναφορές για την καταγωγή του ως «εισαγωγή» του Αγίου Νικολάου, Sinterklaas της Ολλανδίας.

Αντίθετα, ο Nissenbaum επισημαίνει μια ομάδα «gentlemen της Νέας Υόρκης με αντίληψη για την αρχαιότητα» - στην οποία ανήκαν ο Moore, ο ιδρυτής της New York Historical Society John Pintard, και ο συγγραφέας Washington Irving – οι οποίοι σκόπιμα αναμόρφωσαν την Ολλανδική φιγούρα τη δεκαετία του 1820 ως σύμβολο των πιο φιλικών προς την οικογένεια χριστουγεννιάτικων διακοπών εν μέσω αυξανόμενης φτώχειας και εγκληματικότητας.

Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τον Nissenbaum, ο παραδοσιακός προάγγελος των Χριστουγέννων στη Νέα Αγγλία ήταν μια θορυβώδης γεμάτη αλκοόλ και λαγνεία γιορτή διάρκειας ενός μήνα κατά τη διάρκεια του 17ου και των αρχών του 18ου αιώνα, που έπαιζε ρόλο «βαλβίδας ασφαλείας» για τους φτωχούς για να «εκτονωθούν» με πιο ελεγχόμενο τρόπο από την κοινωνική αναταραχή. Ένα δημοφιλές έθιμο επέτρεπε στους ανθρώπους να μπαίνουν στα σπίτια των πλουσίων με την προσδοκία ότι θα τους έδιναν το καλύτερο φαγητό και ποτό ως χειρονομία καλής θέλησης.

Την εποχή του Moore, εξηγεί, τα Χριστούγεννα δεν γιορτάζονταν με κάποιο ενιαίο τρόπο. Οι πουριτανοί προσπάθησαν να τα καταπνίξουν, ενώ οι Ευαγγελικοί επεδίωξαν να τα μετατρέψουν σε μια αυστηρά ευσεβή περίσταση στις 25 Δεκεμβρίου. Άλλοι εξακολουθούσαν να απολαμβάνουν τη μακρά παράδοση της κακίας, που οδηγούσε σε θορυβώδεις, περιπλανώμενες συμμορίες εορταστικών δρόμων.

«Κανένας από αυτούς τους τρόπους εορτασμού των Χριστουγέννων δεν έμοιαζε πολύ με τη γιορτή που γνωρίζουμε οι περισσότεροι σήμερα… Σε κανέναν από αυτούς δεν θα βρίσκαμε τη γνώριμη συγκέντρωση μεταξύ φίλων και συγγενών ή τα χριστουγεννιάτικα δώρα. Πουθενά δεν θα βρίσκαμε χριστουγεννιάτικα δέντρα, ούτε ταράνδους, ούτε Άγιο Βασίλη», γράφει ο Νίσενμπαουμ.

Σε αυτή τη νέα εκδοχή των Χριστουγέννων, τα παιδιά - τα οποία, μέχρι εκείνη την εποχή, αντιμετωπίζονταν περισσότερο σαν άποροι μικροί ενήλικες – γίνονταν αντικείμενο γενναιοδωρίας, απαλλάσσοντας τους ευκατάστατους από κάθε προσδοκία να υπηρετούν τους φτωχούς. Και το όραμα του Moore για τον Άγιο Νικόλαο, για τον οποίο ο Nissenbaum υποστηρίζει ότι του δόθηκε ένα κοσμικό, εργατικής τάξης «λίφτινγκ», μετέβαλε τον «εισβολέα» του σπιτιού σε επισκέπτη που δεν έχει απαιτήσεις, αλλά, αντίθετα, προσφέρει δώρα.

Καθώς η ενδυμασία του εξελίχθηκε, η «φυσιογνωμία ξωτικού» του Άγιου Βασίλη ξεθώριασε, επίσης μεταβαλλόμενη, σε έναν πολύ ψηλότερο, χαρούμενο και καθαρά καλοπροαίρετο επισκέπτη.

«Είναι μια μη απειλητική εμφάνιση, αλλά παραμένει ξένη», σημείωσε ο Bowler στο CNN για το ντύσιμό του. «Είναι ένα πλάσμα της φαντασίας, και φοράει ό,τι δεν φοράει κανένας άλλος. Αλλά με τον καιρό, γίνεται οικείος».

Ο Bowler πιστεύει ότι πολλά από τα χαρακτηριστικά του που κέρδισαν τη λαϊκή φαντασία ήταν απλώς πρακτικές επιλογές: Μόλις αποφασίστηκε ότι κατάγεται από την Αρκτική, ακολούθησε η γούνα. Το κόκκινο χρώμα είναι ζωηρό και δημιουργεί αντίθεση τόσο με τα λευκά του γένια όσο και με το λευκό χιόνι.

Αλλά η ανίχνευση των επακριβών επιρροών του στυλ του Άγιου Βασίλη μπορεί να χάνεται στο χρόνο, καθώς έχει  πολλά «ανάλογα» σε διάφορα μέρη του κόσμου, μερικά από τα οποία απλώς έχουν συνδυαστεί σε αυτή τη μοναδική δυτικοποιημένη εικόνα. Το σκουφί του και μόνο έχει αποδοθεί στο αρχαίο φρυγικό καπέλο, μεταξύ πολλών άλλων, αλλά τώρα είναι σαφώς «δικό του» και αναντικατάστατο μέρος της ταυτότητάς του.

Με μια τόσο ποικίλη ιστορία σε ό,τι αφορά τη μόδα, η… γκαρνταρόμπα του Άγιου Βασίλη ήταν παλαιότερα πολύ μεγαλύτερη. Ίσως υπάρχει περιθώριο στο μέλλον να αλλάξει για ακόμα μια φορά, χωρίς αντιδράσεις από τους «παραδοσιακούς». 

Διαβάστε τις Ειδήσεις σήμερα και ενημερωθείτε για τα πρόσφατα νέα.
Ακολουθήστε το Skai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.