Ένα παλίμψηστο 17 αιώνων ιστορίας της Θεσσαλονίκης σε έναν σταθμό του μετρό. Ο σταθμός Βενιζέλου ανοίγει αύριο Σάββατο και αποκαλύπτει τη μεγαλύτερη ανασκαφική έρευνα σωστικού χαρακτήρα, που έχει ποτέ πραγματοποιηθεί στην Ελλάδα, το αποτέλεσμα της οποίας είναι η αναδίφηση της ιστορίας της πόλης από την ίδρυσή της, στα χρόνια του Κασσάνδρου, στο τέλος του 4ου αι. π.Χ. μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα.
Το υπουργείο Πολιτισμού και η Ελληνικό Μετρό υπόσχονται τον μεγαλύτερο διεθνώς αρχαιολογικό χώρο σε ένα μείζον τεχνικό έργο και οι Θεσσαλονικείς περιμένουν με αγωνία να κατέβουν στα έγκατα της Βενιζέλου για ένα ταξίδι στην ιστορία από το Βυζάντιο μέχρι τους ελληνιστικούς χρόνους.
Ο Decumanus Maximus των Ρωμαίων, η Μέση Οδός των Βυζαντινών, η σημερινή οδός Εγνατία είναι εκεί, με το αρχαίο σύστημα υδροδότησης, τα λουτρά, τα καταστήματα, με τους κίονες και τις καμάρες με τη μεγαλοπρέπεια που της πρέπει της Θεσσαλονίκης.
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης και η εποπτεύουσα αρχή, το υπουργείο Πολιτισμού, κρατούν ως επτασφράγιστο μυστικό τον αρχαιολογικό χώρο, αλλά σε αυτή την ιστορία και σε αυτόν τον σταθμό τίποτα δεν γίνεται τυχαία. Η περιπέτειά του πάει 17 χρόνια πίσω και καταγράφει πώς μια πόλη διχάστηκε και μέρος της βρέθηκε κυριολεκτικά στα κάγκελα. Στα κιγκλιδώματα της Βενιζέλου, με ολονυκτίες, αναμμένα κεριά και πανό με το σύνθημα «Έγκλημα στη Βενιζέλου», κάποια από τα οποία βρίσκονται ακόμη σε μπαλκόνια πολυκατοικιών. Το «Έγκλημα στη Βενιζέλου» έγινε «Και μετρό και αρχαία», όχι εύκολα, όχι γρήγορα, όχι ανέξοδα.
Τα σκάμματα του 2007, οι ανασκαφές του 2012
Όπως αναφέρει και το voria, ο σταθμός Βενιζέλου, ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 2007, με καθαρό μήκος 76.60μ και καθαρό πλάτος 19.75μ. Σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό, το βάθος του σταθμού θα έφτανε τα 27μ. και θα αποτελούνταν από τέσσερα υπόγεια επίπεδα.
Τα πρώτα χρόνια γινόταν χωματουργικές εργασίες και το 2012 οι ανασκαφές έφεραν στο φως τη μνημειακή φάση της πόλης, αποτελούμενη από τη διασταύρωση των οδών Decumanus Maximus και Cardo, στη θέση της σημερινής διασταύρωσης Εγνατίας και Βενιζέλου. Κι εκεί άρχισε η περιπέτεια...
Το χτύπημα ήταν διπλό: η ανάδοχος κοινοπραξία αντιμετώπισε οικονομικά προβλήματα και ταυτόχρονα ξεκίνησε η διαμάχη για την τύχη των αρχαιοτήτων.
Στις 16-12-2014 το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, εξέτασε έξι (!!!) διαφορετικές προτάσεις για τον σταθμό Βενιζέλου, που είχαν κατατεθεί από διάφορους φορείς - Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τεχνικό Επιμελητήριο, Δήμο Θεσσαλονίκης - οι οποίες προέβλεπαν ως μόνη τεχνικά δυνατή λύση, την προσωρινή απόσπαση των αρχαιοτήτων. Τα μέλη του ΚΑΣ γνωμοδότησαν υπέρ μιας τεχνικής λύσης, η οποία είχε στόχο την ανάδειξη των αρχαιοτήτων, μετά την επανατοποθέτησή τους εντός του σταθμού, όπου βρέθηκαν και εκδόθηκε απόφαση από το υπουργείο Πολιτισμού.
Ο τότε Δήμαρχος Θεσσαλονίκης, ο αείμνηστος Γιάννης Μπουτάρης, έχοντας στο πλευρό του μερίδα της αρχαιολογικής και της επιστημονικής κοινότητας της πόλης, συλλογικότητες και κινήσεις πολιτών, ακαδημαϊκούς και προσωπικότητες από την Ελλάδα και το εξωτερικό, προσέφυγε κατά της σχετικής υπουργικής απόφασης στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Ζητούσαν μετ΄επιτάσεως να μην μετακινηθούν οι αρχαιότητες.
Τον Οκτώβριο του 2015 κι ενώ έχει αλλάξει η κυβέρνηση Σαμαρά της ΝΔ με αυτή του ΣΥΡΙΖΑ, ο τότε υπουργός Πολιτισμού, Αριστείδης Μπαλτάς, υπέγραψε απόφαση για την «κατά χώραν διατήρηση των αρχαιοτήτων που βρέθηκαν στο σκάμμα του σταθμού Βενιζέλου». Αττικό Μετρό και ανάδοχος κάθονται στο τραπέζι, αλλά αδυνατούν να βρουν λύση για το πώς θα προχωρήσει το έργο - τότε είναι που ακούστηκε πως ο σταθμός Βενιζέλου θα καταργηθεί, αφού οι αρχαιότητες δεν θα μετακινούνταν και οι τεχνικές εργασίες δεν μπορούσαν να προχωρήσουν.
2015-2019: Ο σταθμός Βενιζέλου σε λήθαργο... η Θεσσαλονίκη στα κάγκελα
Η επιστημονική κοινότητα συζητά, ψάχνει τρόπους να προχωρήσει το μετρό, αλλά μέχρι τον Φεβρουάριο του 2017 που εγκρίθηκε η «μελέτη κατασκευής του σταθμού με κατά χώραν διατήρηση και ανάδειξη των αρχαιοτήτων», δεν έχει γίνει τίποτα. Ούτε στη συνέχεια έγινε, καθώς όταν τον Δεκέμβριο του 2019 το θέμα επανήλθε στο ΚΑΣ διαπιστώθηκε ότι το διάστημα 2015-2019 δεν είχε προχωρήσει καθόλου το τεχνικό έργο στον σταθμό Βενιζέλου. Κι επιπλέον ότι το 2015 είχε εγκριθεί μια προκαταρκτική-διερευνητική πρόταση για την κατασκευή του σταθμού με in situ διατήρηση των αρχαιοτήτων, χωρίς επαρκή στοιχεία.
«Ιδιαίτερα αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι τα σχέδια εξακολουθούσαν να είναι ανυπόγραφα την 18η Δεκεμβρίου του 2019, ημέρα που συνεδρίαζε το ΚΑΣ προκειμένου να γνωμοδοτήσει επί της νέας πρότασης της Αττικό Μετρό», ανέφεραν σε ανακοίνωσή τους τα μέλη του ΚΑΣ.
Η συνεδρίαση της 18ης Δεκεμβρίου 2019 -όπου πλέον άλλαξε η κυβέρνηση Τσίπρα με αυτήν του Μητσοτάκη- έχει μείνει στην ιστορία. Ο τότε πρόεδρος της Αττικό Μετρό, σήμερα υφυπουργός υποδομών, Νίκος Ταχιάος, είπε στη συνεδρίαση πως η εντολή του 2015 ήταν μεν να μείνουν κατά χώραν τα αρχαία, πλην όμως ουδείς μηχανικός θεώρησε ότι αυτό μπορεί να συμβεί με ασφάλεια. Πλήθος εκπροσώπων φορέων, συλλόγων, οργανισμών, κινήσεων πολιτών μίλησαν σε εκείνη τη θυελλώδη συνεδρίαση που κράτησε ως το πρωί.
Η γνωμοδότηση του ΚΑΣ, έγινε απόφαση του υπουργείου τον Μάρτιο του 2020 και λίγους μήνες αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 2020 εγκρίθηκε ομόφωνα από το ΚΑΣ η μελέτη απόσπασης και επανατοποθέτησης των αρχαιοτήτων στην αρχική τους θέση, σε ποσοστό μεγαλύτερο του 92%.
Η πόλη διχάστηκε. Φορείς, καθηγητές Ιστορίας και Αρχαιολογίας από ξένα πανεπιστήμια, Έλληνες πανεπιστημιακοί, έστειλαν μηνύματα κατά της απόσπασης, στον σταθμό της Βενιζέλου γνωστοί καλλιτέχνες έδωσαν συναυλίες, διοργανώθηκαν κινητοποιήσεις και πορείες, ενώ ο Άγγελος Χανιώτης, καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών στο Institute of Advanced Studies του Πανεπιστημίου Princeton, έστειλε επιστολή προς τον Κυριάκο Μητσοτάκη, που υπέγραψαν επιστήμονες απ' όλον τον κόσμο, προκειμένου να διασωθεί το βυζαντινό σταυροδρόμι. «Αυτό που έφεραν στο φως οι εργασίες για το μετρό είναι η βυζαντινή Πομπηία!» δήλωσε ο Ιταλός βυζαντινολόγος Πάολο Οντορίκο
Το υπουργείο Πολιτισμού υλοποιεί την απόφασή του, οι εργασίες και οι ανασκαφές επανεκκινούν, όχι χωρίς προβλήματα και χωρίς διαμαρτυρίες.
Το 2022 η Αττικό Μετρό κλήθηκε να πληρώσει -μαζί με φόρους- 45,2 εκατ. ευρώ στην κοινοπραξία που εκτελεί το έργο κατασκευής του Μετρό Θεσσαλονίκης, λόγω καθυστερήσεων που οφείλονται, όπως είπαν, στις αρχαιολογικές ανασκαφές.
Τι κρύβει ο σταθμός Βενιζέλου;
Οι ανασκαφές μετά το 2020 προχώρησαν και κάτω από τα 6 μέτρα και ήρθαν στο φως αρχαιότητες από τη ρωμαϊκή και την ελληνιστική εποχή.
Ωστόσο το πιο σημαντικό εύρημα είναι το τμήμα του Decumanus Maximus στο σημείο της διασταύρωσης με μία κάθετη οδό (cardo) όπου βρισκόταν το Τετράπυλο, ένα σημαντικό σημείο της πόλης. Είναι το σταυροδρόμι της βασικής οδικής αρτηρίας της Θεσσαλονίκης, που ξεκινούσε από τη Χρυσή Πύλη στη σημερινή πλατεία Δημοκρατίας και έφτανε ως την Πύλη της Καλαμαρίας ή Κασσανδρεωτική (πλατεία Συντριβανίου). Οι ανασκαφές έφεραν επίσης στο φως πυκνοδομημένες νησίδες με καταστήματα της βυζαντινής πόλης που περιστοίχιζαν τη Μέση Οδό, ενώ αμέτρητα χρυσά και αργυρά μικροαντικείμενα μαρτυρούν την εμπορική και εργαστηριακή δραστηριότητα στην περιοχή. Αποκαλύφθηκαν ακόμη περίπου 5.000 τάφοι, κάποιοι από τους οποίους περιείχαν χρυσά κτερίσματα, αλλά και συγκροτήματα με ψηφιδωτά δάπεδα, μαρμάρινες και γύψινες διακοσμήσεις, περίτεχνες κατασκευές και πάνω από 3.000 κινητά ευρήματα που καλύπτουν έξι αιώνες βυζαντινής ιστορίας, ξεκινώντας από τον 6ο μ.Χ. αιώνα.
Όσο η αρχαιολογική σκαπάνη προχωρούσε σε βάθος -έφτασε τελικά ως τα 9 μέτρα-, αναδύονταν νέα, ενδιαφέροντα κομμάτια της ιστορίας. Τον Σεπτέμβριο του 2022 αποκαλύφθηκαν αρχαιότητες που καλύπτουν ένα ευρύ χρονολογικό φάσμα από τους πρωτοβυζαντινούς ως τους μεσοβυζαντινούς χρόνους (4ος-11ος μ.Χ. αιώνας) και φωτίζουν στιγμές της κοινωνικής και οικονομικής ζωής της πόλης.
Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια των ερευνών στη νότια πρόσβαση του σταθμού Βενιζέλου, στην πλευρά της πλατείας Καπνεργατών και σε άμεση γειτνίαση με το Μπεζεστένι, εντοπίστηκαν αρχιτεκτονικά μέλη από κτήρια με πλίνθους που χρονολογούνται από τον 4ο ως τον 7ο αιώνα.
Τα κτήρια αποτελούν τη συνέχεια ενός δημόσιου λουτρού, που ήρθε στο φως στο κέλυφος του κυρίως σταθμού και πιθανότητα να αποτελούσαν τον χώρο υποδοχής και τα αποδυτήρια, ενώ στην ίδια περιοχή βρέθηκε και πλινθόκτιστος πεσσός με κατακόρυφη υδρορροή.
Το λουτρικό συγκρότημα με το ψηφιδωτό δάπεδο, το οποίο απεικονίζει παράσταση ανδρικής μορφής και φέρει την επιγραφή "ΩΡΟΦΟΡΟC", χρονολογείται στον 2ο-3ο μ.Χ. αιώνα. Η ανασκαφή έδωσε μεγάλο αριθμό κινητών ευρημάτων, μεταξύ αυτών πολυάριθμα νομίσματα, άφθονη κεραμική, γυάλινα, μαρμάρινα, σιδερένια, χάλκινα και οστέινα αντικείμενα.
Από τους ρωμαϊκούς και τους ελληνιστικούς χρόνους έχουν έρθει στο φως οικιστική νησίδα, λουτρά και πλούσιο δίκτυο αγωγών, καθώς επίσης πληθώρα κινητών ευρημάτων και νομισμάτων που καλύπτουν μια μακρά χρονική περίοδο.
Κι επειδή η ιστορία αγαπάει τους αριθμούς, μέχρι να κατέβουμε στα -1 και -2 επίπεδα του σταθμού Βενιζέλου για να δούμε από κοντά στον αρχαιολογικό χώρο ας σημειώσουμε ότι: Η έκταση του σταθμού είναι 1.260 τ.μ. και οι ανασκαφές κάλυψαν τουλάχιστον 3.500 τ.μ., ενώ θα εξυπηρετεί καθημερινά 65.000 επιβάτες.
Συνολικά οι ανασκαφές σε όλους τους σταθμούς του μετρό ξεπέρασαν σε κόστος τις 175.000 ευρώ και έφεραν στο φως πάνω από 300.000 ευρήματα, πολλά από τα οποία μοναδικά και σπάνια.
Όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε για τη λειτουργία του Μετρό
Τα χαρακτηριστικά του βασικού δικτύου Μετρό στην Θεσσαλονίκη είναι τα εξής:
- 13 σύγχρονοι σταθμοί με κεντρική αποβάθρα
- 9,6 χλμ. γραμμής με δύο ανεξάρτητες σήραγγες μονής τροχιάς
- 18 υπέρ-αυτόματοι συρμοί τελευταίας τεχνολογίας, πλήρως κλιματιζόμενοι, οι οποίοι θα κινούνται χωρίς οδηγό αλλά με συνοδό
- συστήματα αυτόματων θυρών επί των των αποβάθρων κάθε σταθμού για καλύτερη εξυπηρέτηση και μέγιστη ασφάλεια του επιβατικού κοινού
Οι σταθμοί από τα δυτικά προς τα ανατολικά είναι οι εξής: Νέος Σιδηροδρομικός Σταθμός – Δημοκρατίας – Βενιζέλου – Αγία Σοφία – Σιντριβάνι – Πανεπιστήμιο – Παπάφη – Ευκλείδης – Φλέμινγκ – Ανάληψη – 25ης Μαρτίου – Βούλγαρη – Νέα Ελβετία. Εντός του 2025 θα παραδοθεί προς χρήση η επέκταση προς την Καλαμαριά, με τους εξής σταθμούς: Νομαρχία, Καλαμαριά, Αρετσού, Νέα Κρήνη, Μίκρα. Με την ολοκλήρωση της κατασκευής του Βασικού Έργου και της Επέκτασης προς Καλαμαριά, αναμένεται να εξυπηρετούνται καθημερινά 313.000 επιβάτες. Επιπροσθέτως, με τη λειτουργία του έργου στο σύνολο του, θα κυκλοφορούν καθημερινά περίπου 57.000 ΙΧ οχήματα λιγότερα, επιφέροντας αντίστοιχα μείωση των ρύπων CO2 κατά 212 τόνους ημερησίως.
Μετά την ολιγοήμερη περίοδο δωρεάν μετακινήσεων, η επιβίβαση θα γίνεται με εισιτήριο κόστους 0,60 ευρώ, το οποίο θα δίνει τη δυνατότητα πολλαπλών επιβιβάσεων εντός του χρονικού ορίου των 70 λεπτών. Η μηνιαία κάρτα απεριορίστων διαδρομών στο Μετρό θα κοστίζει 16 ευρώ, ενώ αντίστοιχη είναι και η τιμή για την κάρτα του ΟΑΣΘ. Υπενθυμίζεται ότι δεν θα υπάρχει ενιαίο εισιτήριο για Μετρό και λεωφορεία, τουλάχιστον όχι κατά το πρώτο εξάμηνο, καθώς δεν εξασφαλίστηκε η διαλειτουργικότητα των συστημάτων έκδοσης και επικύρωσης εισιτηρίων.
Κάθε ένας από τους 18 συρμούς του Μετρό Θεσσαλονίκης θα έχει έξι βαγόνια, συνολικής χωρητικότητας 460 επιβατών. Οι συρμοί θα περνούν ανά 3,5 λεπτά από τους σταθμούς, με τη συνολική απόσταση από τον πρώτο έως τον 13ο σταθμό να καλύπτεται εντός 17 λεπτών. Όταν προστεθούν άλλοι 15 συρμοί, με την παράδοση της επέκτασης προς την Καλαμαριά, η συχνότητα θα μειωθεί στο 1,5 λεπτό.
Ο αρχικός σχεδιασμός είναι το Μετρό Θεσσαλονίκης να λειτουργεί καθημερινά από τις 5:30 το πρωί έως τις 00:30 μετά τα μεσάνυχτα. Την Παρασκευή και το Σάββατο, το Μετρό θα λειτουργεί μέχρι τις 02.00 ώστε να εξυπηρετεί την αυξημένη νυχτερινή κίνηση της πόλης.
Διαβάστε τις Ειδήσεις σήμερα και ενημερωθείτε για τα πρόσφατα νέα.
Ακολουθήστε το Skai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
