του Στέφανου Νικολαΐδη
Έχουν περάσει 51 χρόνια από εκείνες τις ημέρες του Νοεμβρίου του 1973, που καταγράφηκαν στο θυμικό της χώρας ως μια ένδοξη σελίδα, μια εξέγερση των φοιτητών του Πολυτεχνείου κατά της Χούντας.
Οι εικόνες των τανκς μπροστά από την πύλη του ιστορικού ιδρύματος στην Πατησίων είναι η στιγμή που εικονοποιεί την αιματηρή καταστολή της φοιτητικής εξέγερσης.
Τι είναι όμως το Πολυτεχνείο σήμερα, πάνω από μισό αιώνα μετά; Γιατί ένας νέος της σύγχρονης εποχής, ένας φοιτητής, ένας εργαζόμενος να ασχοληθεί με την εξέγερση του 1973; Τι τον αφορά;
Βρεθήκαμε και συζητήσαμε με ανθρώπους της κεντρικής πολιτικής σκηνής, εκπροσώπους τόσο της παλιότερης όσο και της νεότερης εποχής του τόπου, οι οποίοι μάς μίλησαν για το τι σηματοδοτεί σήμερα η σημαδιακή αυτή επέτειος.
Το συμπέρασμα κοινό: το Πολυτεχνείο ενώνει εκείνη τη γενιά με τη σημερινή, πέρα και υπεράνω χρωμάτων και κομματικών αποχρώσεων.
Χρηστίδης: «Το Πολυτεχνείο ενώνει όλες τις γενιές, ήταν ένα πολιτικό ΟΧΙ της Δημοκρατίας»
Συναντήσαμε τον Παύλο Χρηστίδη, δικηγόρο και βουλευτή του ΠΑΣΟΚ, ο οποίος μοιράστηκε μαζί μας τις δικές του σκέψεις για τα νοήματα πίσω από τη μεγάλη εξέγερση των φοιτητών το 1973.
Μολονότι ο ίδιος δεν έζησε από κοντά τα γεγονότα της επταετίας, δεν παραλείπει να κατεβαίνει τέτοιες μέρες ανελλιπώς εδώ και πολλά χρόνια στο ιστορικό κτίριο στην Πατησίων, αποτίνοντας φόρο τιμής σε όλους όσους αντιστάθηκαν στο καθεστώς της Δικτατορίας.
Όπως μας λέει «το πιο ευχάριστο που αντικρίζω κάθε χρόνο στους εορτασμούς του Πολυτεχνείου είναι εκείνες οι εικόνες με τις οικογένειες και τα παιδιά, τους παππούδες με τα εγγονάκια με τα λουλούδια στο χέρι, εικόνες που αποδεικνύουν ότι το Πολυτεχνείο ενώνει όλες τις γενιές».
«Το να γνωρίζει ένας άνθρωπος τι συνέβη στην πατρίδα του τις προηγούμενες δεκαετίες και τους προηγούμενους αιώνες καταλαβαίνετε νομίζω πόσο σημαντικό είναι. Ειδικά στην Ελλάδα έχουμε το προνόμιο να μελετάμε μέχρι και τις προηγούμενες χιλιετίες. Είναι σαν να μην ενδιαφερόμαστε για το ποιος έχτισε την Ακρόπολη», επισημαίνει.
«Άλλωστε, η Ιστορία μας ούτε τροποποιείται ούτε διαστρεβλώνεται» συμπληρώνει. «Οι νέοι είναι κομβικό να γνωρίζουν τι συνέβη το 1973, όπως κομβικός είναι και ο τρόπος με τον οποίο σήμερα η οικογένεια, η τηλεόραση, τα social media και το εκπαιδευτικό σύστημα το αναλύει όλο αυτό».
Σχολιάζει, δε, πως το να λέμε σήμερα «δεν με ενδιαφέρει τι έγινε στο Πολυτεχνείο» είναι συνώνυμο του «δεν με ενδιαφέρει ποιος προκάλεσε τη μετέπειτα τραγωδία της Κύπρου», αναφερόμενος στα γεγονότα του Ιουλίου του 1974 με τον Αττίλα 2 στη Μεγαλόνησο.
«Το κρίσιμο είναι στο σήμερα να αντιληφθούμε ότι η Δημοκρατία δεν είναι δεδομένη και πως όταν συμβαίνει αυτό, υπάρχουν τεράστιες ανισότητες και προβλήματα που βλέπουμε να εξελίσσονται και στην Ελλάδα και στις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης. Επομένως, το Πολυτεχνείο συμβολίζει την ανάγκη ενός αγώνα διαρκείας για τη Δημοκρατία».
Μιλώντας για την εξέγερση των φοιτητών, τη χαρακτήρισε ως μια κορυφαία πράξη αντίστασης του πιο ενεργητικού μέλους της κοινωνίας, που είναι η νέα γενιά, κόντρα στην απολυταρχία, την τυραννία, τις διώξεις, τα βασανιστήρια και τα ξερονήσια της Χούντας.
«Ήταν ένα μεγάλο πολιτικό ΟΧΙ των νέων ανθρώπων, ένα ΟΧΙ που λειτούργησε ως ασπίδα για την ίδια τη Δημοκρατία σ’ αυτό το οποίο ζούσε η Ελλάδα από το ’67 μέχρι το ‘73».
Στη συνέχεια, ερωτηθείς για τον συνδετικό κρίκο που καθιστά ενωτικό το Πολυτεχνείο, απάντησε πως αυτό που βιώνουμε σήμερα 50 χρόνια μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, πρέπει να το δούμε και όσον αφορά την πραγματική αποκατάσταση της Ιστορίας, εξηγώντας:
«Στο Πολυτεχνείο συμμετείχαν άτομα όλων των αποχρώσεων που στη συνέχεια ψήφισαν πολλά διαφορετικά πράγματα και εξελίχθηκε από ανθρώπους που τότε διαμορφώνονταν σε διαφορετικές παρατάξεις. Προσωπικά, όσο μεγαλώνω, κρατώ έντονα στα δικά μου μάτια τη γενιά του Πολυτεχνείου ως μια πολύ παρούσα και επιδραστική γενιά, πολύ κοντά σε αυτό που εμείς ζούσαμε ως έφηβοι βλέποντας τα πράγματα να εξελίσσονται. Και είναι άδικη η κριτική που της ασκείται, διότι αυτή ακριβώς είναι που πρωτοστάτησε σε θεσμικές αλλαγές, ξένες για την Ελλάδα ως τότε».
Εκείνη τη στιγμή τον ρωτήσαμε αν σήμερα θα μπορούσε να γίνει κάτι αντίστοιχο, κάτι σαν «σύγχρονο Πολυτεχνείο». «Είμαι σίγουρος για αυτό, εύχομαι όμως να μη χρειαστεί ποτέ να δοκιμάσουμε το συναίσθημα και την ψυχή μας σε σχέση με κάτι τέτοιο», απάντησε, για να προσθέσει:
«Όσο υποθετικό κι αν είναι το τι είδους ανελευθερία θα μπορούσαμε να είχαμε, πιστεύω βαθιά στα δημοκρατικά μας αντανακλαστικά. Οι νέοι άνθρωποι στην Ελλάδα έχουν βγει στον δρόμο για θέματα που τους έχουν συγκλονίσει στο παρελθόν. Τελευταία απόλυτη απόδειξη η υπόθεση των Τεμπών».
Κλείνοντας, μοιράστηκε μαζί μας ορισμένες σκέψεις του για τον τρόπο που καλλιεργείται και μεταλαμπαδεύεται από γενιά σε γενιά το μήνυμα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, σημειώνοντας πως όλες οι ημερομηνίες-ορόσημα πρέπει να μπουν με πιο ουσιαστικό τρόπο στο εκπαιδευτικό μας σύστημα.
«Μόνο έτσι θα δημιουργήσουμε πολίτες ευαισθητοποιημένους για τη Δημοκρατία. Μπορεί σήμερα να αναλύουμε τα γεγονότα του Πολυτεχνείου με άξονα 50-70 άτομα που πρωταγωνίστησαν, ωστόσο εκείνες τις μέρες υπήρξαν χιλιάδες ανώνυμοι ήρωες. Άνθρωποι στα γύρω στενά που έπαιζαν το κεφάλι τους, που άνοιγαν τα σπίτια τους στους φυγάδες. Μικρές ιστορίες ανώνυμων ανθρώπων που προχώρησαν σε πράξεις μεγάλου ηρωισμού».
«Είναι, επομένως, πολύ σημαντικό να εδραιωθεί ο ρόλος του ανώνυμου ήρωα του Πολυτεχνείου. Πείτε το κάτι σαν τον αντίστοιχο "Άγνωστο Στρατιώτη". Αυτός ο άνθρωπος που και τότε και σήμερα αντιστέκεται ή εξελίσσεται μακριά από την πολλή φασαρία», κατέληξε.
Συρίγος: «Το Πολυτεχνείο συμβολίζει την αντίσταση στην απολυταρχία από νέους που διακινδύνευσαν τα πάντα»
Από την πλευρά του, ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και βουλευτής της ΝΔ, Άγγελος Συρίγος, μας περιγράφει πως έχει αναμνήσεις από εκείνες τις μέρες, ως παιδί 7 ετών. Αναφέρει πως οι γονείς του τον χρησιμοποίησαν ως πρόφαση την επομένη της εισβολής του τανκ, για να πάνε να δούνε τι γίνεται στην Πατησίων.
«Επειδή ο παιδίατρος που με κοίταζε έμενε απέναντι από το Πολυτεχνείο, μου είπαν οι γονείς μου ότι θα πάμε δήθεν για αυτό. Έτσι λοιπόν κατεβήκαμε προς τα κάτω, όμως στο ύψος της Ομονοίας μάς σταμάτησε μια περίπολος από στρατιώτες αρκετά αγριεμένους, οι οποίοι δεν μας άφηναν να προχωρήσουμε. Ακόμα θυμάμαι το εξαγριωμένο βλέμμα τους», υπογραμμίζει.
Αμέσως μετά ρωτήσαμε τον κ. Συρίγο για το τι πραγματικά σηματοδοτεί σήμερα η εξέγερση του Πολυτεχνείου, με την απάντηση να είναι άμεση και κατηγορηματική: ξεκίνησε από τους φοιτητές, αλλά έδωσε τη δυνατότητα σε μια ολόκληρη Αθήνα να συμμετάσχει με τα εξής στοιχεία:
Πρώτα από όλα, όπως μας λέει, πρόκειται για μια αυθόρμητη μαζική συμμετοχή σπουδαστών, ενώ τα κόμματα δεν το ήθελαν. Δεύτερον, έχει άοπλο χαρακτήρα σε απόλυτο βαθμό. Είναι οι άοπλοι φοιτητές απέναντι στην πάνοπλη Χούντα. Το τρίτο στοιχείο είναι η τριήμερη διάρκεια. Δεν μιλάμε δηλαδή για ένα γεγονός που κρατάει λίγες ώρες, όπως η κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου.
«Αυτό που μεταμορφώνει την κατάληψη του Πολυτεχνείου σε εξέγερση είναι η απήχηση που είχε και ο ραδιοφωνικός σταθμός, ο οποίος οδηγεί δεκάδες χιλιάδες λαού έξω από το κτίριο, εκφράζοντας με αυτόν τον τρόπο την αντίθεσή τους στο καθεστώς. Έτσι λοιπόν, το Πολυτεχνείο συμβολίζει ακριβώς αυτό, την αντίσταση σε ένα απολυταρχικό καθεστώς. Αυτό που πρέπει να μαθαίνεις στο τέλος της μέρας είναι να αντιστέκεσαι στην απολυταρχία».
Εκείνη τη στιγμή, με αφορμή το τι ακριβώς είναι αυτό που γιορτάζεται κάθε 17η Νοεμβρίου, κάνει μια αναδρομή στο παρελθόν. «Πριν μερικά χρόνια ένα κοριτσάκι που πήγαινε Γ' Δημοτικού μού είχε μιλήσει για τη σχολική γιορτή της για το Πολυτεχνείο. Άρχισε λοιπόν να μου διηγείται για το τανκ που πήγε να ρίξει την πόρτα. "Και ποιοι ήταν πάνω στο τανκ" της λέω. Το κοριτσάκι γυρίζει, με κοιτάζει, το σκέφτεται λιγάκι και μου απαντά με απορημένο βλέμμα "οι Τούρκοι;" Τα λέω όλα αυτά, διότι πραγματικά αφορά καθαρά ένα εσωτερικό μας θέμα».
Παράλληλα, αναφέρει πως το Πολυτεχνείο μπορεί να υπήρξε η κορυφαία συλλογική αντιστασιακή πράξη του ελληνικού λαού στη διάρκεια της Δικτατορίας, όμως εκτός από το αυτό καθαυτό Πολυτεχνείο υπάρχει και το λεγόμενο «Μεταπολυτεχνείο».
«Αυτό ακριβώς είναι που δημιουργεί και αρκετή αμηχανία. Το θέτει πολύ ωραία και ο Γιάγκος Ανδρεάδης σε πρόσφατο βιβλίο του. Η σημασία του Πολυτεχνείου έχει πάρει άλλες διαστάσεις από τις πραγματικές. Από τα σύγχρονα συνθήματα στις πλατείες για τη "χούντα που δεν έπεσε το '73" μέχρι τη γνωστή τρομοκρατική οργάνωση που σκότωνε κόσμο στο όνομα του Πολυτεχνείου και της 17ης Νοεμβρίου».
«Ένα από τα προβλήματα της σύγχρονης δημοκρατίας είναι λοιπόν ότι με αυτήν την έννοια και την εργαλειοποίηση, το Πολυτεχνείο έχει καταστεί ένας καταστατικός μύθος από όσους το καπηλεύονται. Για μένα πράγματι είναι ένας μύθος, προσέξτε όμως: μύθος όχι με την έννοια του μη αληθινού γεγονότος, αλλά ως κάτι που απέκτησε μεγάλη συμβολική σημασία για την κοινωνία. Δεν είναι παραμύθι το Πολυτεχνείο, είναι κάτι θρυλικό γεμάτο ηρωικές πράξεις», όπως διευκρινίζει ο κ. Συρίγος, συμπληρώνοντας:
«Η συμμετοχή των νέων σήμαινε μεγάλη διακινδύνευση. Όσοι ήταν εκεί, κινδύνευαν να συλληφθούν, να οδηγηθούν στη φυλακή και να βασανιστούν άγρια. Το ίδιο συνέβαινε και στην Κατοχή: όταν κάποιος νέος πιανόταν από περίπολο να γράφει με μπογιά συνθήματα κατά των Ναζί, εκτελούταν επιτόπου. Και τότε υπήρχε διακινδύνευση. Σήμερα σε περίοδο δημοκρατίας δεν υπάρχει τέτοια διακινδύνευση, παρόλα αυτά θα δείτε φαινόμενα με ομάδες που νιώθουν την ανάγκη να κάνουν καταλήψεις, εκμεταλλευόμενες το Πολυτεχνείο, αλλά ορμώμενες στην πραγματικότητα από μια ψευτοεπαναστατική υποκουλτούρα».
Τέλος, ως προς τα αίτια που η εξέγερση των φοιτητών κατά της Χούντας δεν πραγματοποιήθηκε αμέσως, αλλά μετά από 6 χρόνια, τονίζει ότι πολλοί Έλληνες ενδέχεται να μην ένιωσαν άμεσα την ανάγκη για κάτι τέτοιο, ενώ ταυτόχρονα σημειώνει πως ίσως κάτι τέτοιο να σχετίζεται και με το γεγονός ότι απέναντι δεν βρισκόταν κάποιος ξένος κατακτητής. «Σε κάθε περίπτωση, αυτό που ξέρω είναι ότι προπαντός εμείς ως Πολιτεία έχουμε χρέος να εκπαιδεύουμε τον λαό να αντιδρά με το "καλημέρα σας" σε τέτοια φαινόμενα καταπίεσης των ελευθεριών του» καταλήγει.
Κουβέλης: «Η Δημοκρατία δεν φτάνει να δοξάζεται, πρέπει και να περιφρουρείται»
Ένας από τους ανθρώπους που πρωτοστάτησαν απέναντι στη Δικτατορία εκείνες τις μέρες ήταν και ο πρώην υπουργός Φώτης Κουβέλης, τόσο στα γεγονότα της περιόδου 1967-1973, όσο και στη δίκη για το Πολυτεχνείο, στην οποία συμμετείχε ως συνήγορος Πολιτικής Αγωγής.
Μιλώντας για το αν και στις 17 Νοεμβρίου υπήρξε ένα ΟΧΙ, ανέφερε χαρακτηριστικά πως πρόκειται για ένα ΟΧΙ στη Δικτατορία, ένα ΟΧΙ στην καταπάτηση των πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Ήταν ένα τεράστιο ΟΧΙ στη Χούντα, ένα πρόσθετο ΟΧΙ σε όσους καταλύουν τη Δημοκρατία και προσβάλλουν τα δικαιώματα και τους πολίτες, όπως είπε.
Σε ερώτηση για τη συμβολή των νέων και για το αν η εξέγερση του '73 αφορά κυρίως τις νεότερες γενιές, σχολίασε ότι οι νέοι αναμφισβήτητα ήταν η πρωτοπορία, καθώς αποτέλεσαν τους κύριους συντελεστές και δημιουργούς του Πολυτεχνείου. «Μη λησμονούμε ότι είχε προηγηθεί η κατάληψη της Νομικής πάλι από τους νέους και τις νέες, γεγονός που λειτούργησε ως ένα εξαιρετικά έντονο προανάκρουσμα απέναντι στο καθεστώς. Άλλωστε, η μόνη "πολιτική" της Δικτατορίας ήταν μόνο η εναντίωση στα δικαιώματα των πολιτών, για την ακρίβεια στα δικαιώματα γενικότερα. Και προπαντός εναντίωση στην υπόθεση Δημοκρατία».
«Στο Πολυτεχνείο δήλωσαν την παρουσία τους όχι μόνο φοιτητές και σπουδαστές, αλλά και παιδιά της εργασίας από διάφορα μέρη και περιοχές της Αττικής. Εκεί μέσα λοιπόν κατεγράφη όλο το μεγαλείο της αντίστασης των πολιτών με πρωτοστάτες τους νέους, στο όνομα της Δημοκρατίας. Έχετε υπόψη σας ότι η προέλευση των φοιτητών ήταν επί της ουσίας δύο κατηγορίες: στην πρώτη ανήκαν παιδιά οργανωμένα σε διάφορες νεολαίες κομμάτων, ωστόσο υπήρχε και μια δεύτερη κατηγορία εξαιρετικά σημαντική και πολυπληθής, που απαρτιζόταν από ανθρώπους ακομμάτιστους», υπογράμμισε.
Αναφερθείς στο γνωστό σύνθημα «Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία», έκανε λόγο για «διαχρονικά αιτήματα που αποτέλεσαν εκείνον τον ενοποιητικό ιστό που κινούσε τα βήματα» και που «θα παραμένουν επίκαιρα στο διηνεκές». Κυρίως όμως, προσθέτει, πάντα επίκαιρη παραμένει η απόκρουση εκείνων των φαινομένων που σχετίζονται με όλες αυτές τις ακροδεξιές επιλογές, οι οποίες έχουν αναφορές στην 21η Απριλίου.
Απαντώντας αν η εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν και πράξη «αποκοτιάς», ο κ. Κουβέλης τη χαρακτήρισε περισσότερο ως μια κίνηση αυθόρμητη αλλά μαζική.
«Πρόκειται για μια αυτόνομη κίνηση των νέων ανθρώπων που πρέπει να σας πω ήταν πολύ πιο μπροστά από τις απόψεις των κομμάτων, τα οποία βέβαια δεν είχαν καμία νόμιμη παρουσία, διακινώντας απόψεις στην παρανομία. Και οι φοιτητικές κινήσεις τα ξεπέρασαν όλα αυτά, ενώνονταν από την παρανομία».
Στη συνέχεια, επεσήμανε ότι «το Πολυτεχνείο αφορά, για την ακρίβεια πρέπει να αφορά τους πάντες», για να προσθέσει:
«Οφείλουμε όλοι οι δημοκρατικοί πολίτες να κρατάμε ζωντανή τη μνήμη μας για όλα τα γεγονότα που σημάδεψαν την πολιτική ιστορία του τόπου, όπως για παράδειγμα η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη. Δεν μιλάμε για γεγονότα που απλά ξεπερνάς ως τυχαία μες στη διαδρομή του χρόνου, αλλά για γεγονότα που καταγράφουν μια διαρκή υποχρέωση υπέρ της Δημοκρατίας. Μια υποχρέωση που δεν αφορά το παρελθόν, δεν αφορά μόνο το παρόν, αφορά κυρίως το μέλλον».
«Είμαι από τους ανθρώπους που πιστεύουν ότι τα δημοκρατικά αντανακλαστικά μεγάλου μέρους της κοινωνίας είναι παρόντα, έστω κι αν αυτή πολλές φορές δεν εκφράζεται, όμως σπεύδω να πω ότι η Δημοκρατία δεν αρκεί να δοξάζεται, πρέπει και να περιφρουρείται. Και πρέπει να μας ανησυχεί που στην Ευρώπη και στην Ελλάδα έχουμε διεύρυνση αντιδημοκρατικών και ακροδεξιών επιλογών. Είτε αυτές εκφράζονται από συγκεκριμένα σχήματα που αναζητούν παρουσία στη Βουλή, είτε είναι διάχυτες χωρίς μορφοποιημένη έκφραση».
Μάλιστα, λίγο πριν το κλείσιμο της μεταξύ μας συζήτησης, ο ίδιος αποκάλυψε πως για τους αγώνες του Πολυτεχνείου αισθάνεται περισσότερο δικαιωμένος παρά προδομένος.
«Συχνά αποδίδονται στη γενιά του Πολυτεχνείου όλα αυτά που επισώρευσαν κάποιοι άλλοι. Η γενιά του Πολυτεχνείου είναι μια περήφανη γενιά που χαρακτηρίστηκε από γενναιότητα, εντιμότητα και ανιδιοτέλεια, αφού μόνο καλό προσέφερε στον τόπο. Ωστόσο, είναι ακριβές ότι πολλά από τα όνειρα και τα ιδεώδη του Πολυτεχνείου όχι μόνο δεν ικανοποιήθηκαν, αλλά προσεβλήθησαν κιόλας. Έτσι συμβαίνει με τα ιστορικά γεγονότα. Αρκεί κανείς να τα αναλύει και να προχωρά μπροστά».
Διαβάστε τις Ειδήσεις σήμερα και ενημερωθείτε για τα πρόσφατα νέα.
Ακολουθήστε το Skai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
