Της Μαρίνας Ζιώζιου
Η Μεγάλη Εβδομάδα είναι κάτι μοναδικό μέσα στο εκκλησιαστικό έτος. Στην σπουδαιότητα, άλλωστε, των κοσμοσωτήριων γεγονότων, σύμφωνα με τον άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο, οφείλεται και η ονομασία της πιο ιερής εβδομάδας του έτους ως «Μεγάλης».
Στη λειτουργική πράξη της Εκκλησίας, η έναρξη της επόμενης ημέρας γίνεται από το απόγευμα της προηγουμένης. Έτσι, λοιπόν, οι Ακολουθίες που τελούνται το βράδυ της Μεγάλης Εβδομάδας, αφορούν τα γεγονότα της επομένης ημέρας. Τα κείμενά μας, ακολουθώντας αυτή την πρακτική, θα περιγράφουν τα γεγονότα της επομένης ημέρας, αλλά θα αφορούν την Ακολουθία της ημέρας που δημοσιεύονται.
Κάθε μέρα στο skai.gr -με τη βοήθεια του Αρχιμανδρίτη π. Φιλούμενου Ρούμπη, γενικού γραμματέα της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών- θα δίνουμε το «στίγμα» της ημέρας για όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα μέχρι και την Κυριακή του Πάσχα. Επίσης, η κυρία Ευηλένα Καρδαμήλα, υποψήφια διδάκτωρ Λαογραφίας θα μας «ταξιδεύει» στα έθιμα και τις παραδόσεις σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, που έχουν βαθιά τις ρίζες τους μέσα στον χρόνο.
Τη Μεγάλη Τρίτη το πρωί τελείται ο Εσπερινός, με κάποια από τα Τροπάρια που ψάλλαμε χθες το απόγευμα στον Όρθρο, και η Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία. Το απόγευμα της Μεγάλης Τρίτης τελείται ο Όρθρος της Μεγάλης Τετάρτης. Κατ’ αυτή την ημέρα επιτελούμε ανάμνηση του γεγονότος της αλείψεως του Κυρίου διά μύρων από την πόρνη γυναίκα. Επίσης φέρει στην μνήμη μας η Εκκλησία και τη σύγκληση του Συνεδρίου των Ιουδαίων, του ανωτάτου δηλαδή Δικαστηρίου τους, για να λάβουν την απόφαση καταδίκης του Κυρίου, καθώς και τα σχέδια του Ιούδα για την προδοσία του Διδασκάλου του.
Και έτσι, η ακολουθία της ημέρας αυτή περιέχει τις δύο μεγάλες αντιθέσεις, όπως επισημαίνει ο Αρχιμ. Φιλούμενος Ρούμπης, μέσα από δύο πρόσωπα, μία πόρνη και έναν μαθητή, που εκφράζουν δύο παραδείγματα, ένα θετικό και ένα αρνητικό. Και ενώ θα περίμενε κανείς το θετικό παράδειγμα να είναι ο μαθητής και το αρνητικό η πόρνη, ωστόσο τα γεγονότα παρουσιάζουν το αντίθετο. Ένα τροπάριο λέει χαρακτηριστικά: «Ἥπλωσεν ἡ πόρνη, τὰς τρίχας σοι τῷ Δεσπότῃ, ἥπλωσεν Ἰούδας, τὰς χεῖρας τοῖς παρανόμοις· ἡ μέν, λαβεῖν τὴν ἄφεσιν, ὁ δέ, λαβεῖν ἀργύρια. Διό σοι βοῶμεν, τῷ πραθέντι καὶ ἐλευθερώσαντι ἡμᾶς, Κύριε δόξα σοι».
Το περιστατικό με την πόρνη γυναίκα έχει ως εξής: Μια μέρα, πήγε στον Ιησού ένας Φαρισαίος, που λεγόταν Σίμων, και τον κάλεσε σε γεύμα. Ο Ιησούς δέχτηκε. Ήταν συνήθεια των Εβραίων, όταν ήθελαν να τιμήσουν έναν καλεσμένο, να τον δέχονται με το φιλί της φιλοξενίας, να του προσφέρουν νερό για να πλύνει τα σκονισμένα από τον δρόμο πόδια του και να του αλείφουν τα μαλλιά με λάδι. Τέτοιες ιδιαίτερες τιμές, ο Σίμων ο Φαρισαίος δεν προσέφερε στον Χριστό· παρά αφού, κατά τη συνήθεια, οι καλεσμένοι άφησαν έξω τα σκονισμένα τους σανδάλια, μπήκαν μέσα, κι έπεσαν όλοι στα τρίκλινα που ήταν αραδιασμένα γύρω στο τραπέζι. Στα ζεστά εκείνα φιλόξενα μέρη, οι πόρτες έμεναν ανοιχτές συνήθως και οι περαστικοί έμπαιναν στα σπίτια ό,τι ώρα ήθελαν κι έβγαιναν ελεύθερα ή στέκονταν μέσα, αν τους διασκέδαζε να βλέπουν και ν' ακούουν.
Μια γυναίκα αμαρτωλή είχε ακούσει το κήρυγμα του Ιησού και η διδαχή Του της είχε κάνει βαθιά εντύπωση. Πολλοί ερμηνευτές συνδέουν το πρόσωπο της γυναίκας αυτής με εκείνην που εμφανίζεται στο 8ο κεφάλαιο του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου. Πιο συγκεκριμένα, περιγράφεται ότι οι Γραμματείς και οι Φαρισαίοι έφεραν στον Χριστό μια γυναίκα, η οποία συνελήφθη επ’ αυτοφόρω να μοιχεύει και, σύμφωνα με τον Νόμο, έπρεπε να θανατωθεί διά λιθοβολισμού. Ρώτησαν τον Χριστό τι να κάνουν με αυτή και Εκείνος απάντησε «ὁ ἀναμάρτητος ὑμῶν πρῶτος βαλέτω λίθον ἐπ᾿ αὐτήν» γλιτώνοντάς την από τον θάνατο και συγχωρώντας την.
Αυτή, λοιπόν, έμαθε πως ο Κύριος είχε προσκληθεί στο σπίτι του Σίμωνα. Πήρε, λοιπόν, ένα αλαβάστρινο δοχείο με πολύτιμο μύρο, Τον ακολούθησε, και, μπαίνοντας στο δωμάτιο όπου έτρωγαν, πήγε ντροπαλή και στάθηκε πίσω του. Μιλούσε ο Ιησούς και άκουγε τα λόγια του και θυμούνταν τη δική της άτακτη αμαρτωλή ζωή. Ντράπηκε και λυπήθηκε για τις περασμένες πολλές της αμαρτίες. Πλησίασε τότε τον Χριστό από πίσω. Ο Χριστός καθόταν ανάμεσα στους Φαρισαίους. Και η πόρνη σπάει το μυροδοχείο - δηλαδή προσέφερε όχι μόνο το πανάκριβο μύρο, αλλά και το εξίσου ακριβό μυροδοχείο από αλάβαστρο - και άρχισε να Τον μυρώνει από την κεφαλή μέχρι τα πόδια. Και έπλενε τα πόδια του Χριστού με το μύρο και τα δάκρυά της. Και, αφού έλυσε τα μαλλιά της και σφούγγιζε με αυτά τα πόδια του Χριστού, τα καταφιλούσε.
Οι Φαρισαίοι παρακολουθούν τη σκηνή. Ο οικοδεσπότης κοίταζε την ηρεμία του Ιησού, και με τον λογισμό του έλεγε: «Αν αυτός ήταν προφήτης, όπως τον ονομάζουν, θα ήξερε τι είναι αυτή η γυναίκα που τον αγγίζει, πως είναι αμαρτωλή».
Ο Χριστός κατάλαβε τη σκέψη του και απαντά: «Σίμων, έχω κάτι να σου πω». «Λέγε, δάσκαλε», αποκρίθηκε ο Φαρισαίος. «Ένας δανειστής είχε δυο χρεώστες· ο ένας χρωστούσε πεντακόσια δηνάρια, και ο άλλος πενήντα. Κι επειδή δεν είχαν να πληρώσουν, τους τα χάρισε και των δύο. Ποιος από τους δυο, πες μου, θα τον αγαπήσει περισσότερο;». Αποκρίθηκε ο Σίμων: «Υποθέτω, εκείνος στον οποίο χάρισε τα περισσότερα». Και του είπε ο Ιησούς: «Σωστά αποκρίθηκες». Και, δείχνοντάς του την αμαρτωλή που έκλαιγε, γερμένη στα πόδια Του, είπε: «Βλέπεις τούτη τη γυναίκα; Μπήκα στο σπίτι σου και νερό στα πόδια μου δεν έχυσες. Αυτή, όμως, με τα δάκρυά της μου τα έβρεξε και με τα μαλλιά της μου τα σφούγγισε. Φίλημα εσύ δεν μου έδωσες. Αυτή, όμως, αφότου μπήκε, δεν έπαυσε να μου καταφιλεί τα πόδια. Το κεφάλι μου με λάδι δεν το άλειψες. Αυτή όμως με μύρο μου άλειψε τα πόδια. Για τούτο σου λέγω, συγχωρημένες οι αμαρτίες της οι πολλές, γιατί αγάπησε πολύ». Και, στη γυναίκα γυρνώντας, είπε: «Συγχωρημένες οι αμαρτίες σου· η πίστη σου σ' έσωσε. Σύρε στο καλό». Οι προσκεκλημένοι έμειναν φυσικά να απορούν για το ποιος είναι αυτός που και αμαρτίες συγχωρεί.
Ο λόγος που αυτή η ημέρα αφιερώθηκε στην πόρνη γυναίκα και στο γεγονός της μύρωσης δεν είναι απλώς ότι «πρό τοῦ σωτηρίου πάθους μικρόν τοῦτο γέγονε», όπως διαβάζουμε στο υπόμνημα του Τριωδίου στο Συναξάρι της ημέρας. Αλλά, κυρίως, επειδή ο ίδιος ο Χριστός θα συνδέσει τη μύρωση αυτή με τον ενταφιασμό Του. Η μύρωση του Ιησού από γυναίκα γίνεται τώρα πριν από τον θάνατό του, στη θέση ακριβώς της μύρωσης, που θα γινόταν αν πέθαινε κανονικά, και όχι ατιμωτικά επάνω στο Σταυρό.
Το τροπάριο της Κασσιανής
Ως τελευταίο τροπάριο της ακολουθίας ψάλλεται το τροπάριο της ευσεβούς και λόγιας ποιήτριας του Βυζαντίου Μοναχής Κασσιανής, την οποία οι μυθιστοριογράφοι έχουν κακοποιήσει βάναυσα, παρουσιάζοντάς την, ψευδέστατα και συκοφαντικά, ως μια πόρνη. Πόρνη -φυσικά- δεν ήταν η Κασσιανή, η ποιήτρια, αλλά η ηρωίδα του ποιήματός της, η γυναίκα, δηλαδή, που άλειψε με μύρα τον Κύριο. Για τον αριθμό των γυναικών που άλειψαν με μύρα τον Κύριο δεν συμφωνούν οι ερμηνευτές. Άλλοι πιστεύουν πως είναι μία, άλλοι δύο και άλλοι τρεις. Φυσικά, καμία εξ αυτών δεν είναι η Μαρία η Μαγδαληνή. Στην ορθόδοξη παράδοση, η Μαρία Μαγδαληνή δεν ήταν μία πανέμορφη νεαρή πόρνη, αλλά μία σεβάσμια γυναίκα μέσης ηλικίας (πιθανότατα ηλικιακά μεγαλύτερη από την Παναγία, γι’ αυτό και συνήθως αναφέρεται πρώτη από τις υπόλοιπες μυροφόρες). Μετά την Ανάσταση, ταξίδεψε στη Ρώμη, όπου διαμαρτυρήθηκε για την άδικη καταδίκη του Χριστού, της οποίας έπρεπε να έχει προηγηθεί δικαστήριο, καθώς ήταν Ρωμαίος πολίτης, και πέτυχε την καταδίκη του Πιλάτου. Έμεινε με τη Θεοτόκο μέχρι την κοίμησή Της και, αφού κήρυξε το Ευαγγέλιο σε πολλές χώρες της Μεσογείου, εγκαταστάθηκε στην Έφεσο έως το τέλος της ζωής της.
Μαζί, όμως, με την πόρνη, το πρόσωπο του Ιούδα μοιάζει παράλληλα αινιγματικό. Το προσωνύμιο «Ισκαριώτης» που τον συνοδεύει έχει μπερδέψει πολλούς ερμηνευτές. Η πλέον δημοφιλής εξήγηση είναι ότι η λέξη αυτή τον περιγράφει ως ζηλωτή. Η λέξη Ισκαριώτης ακούγεται όμοια με την λέξη Κ-sikarii, που σημαίνει «άνθρωπος με στιλέτο». Αυτή η θεωρία υπονοεί ότι ο Ιούδας έγινε μαθητής του Χριστού, αλλά, αφού συνειδητοποίησε ότι ο Ιησούς ποτέ δεν θα καθοδηγούσε εξέγερση εναντίον της Ρώμης, Τον πρόδωσε. Τα τελικά, όμως, κίνητρα του Ιούδα δεν ήταν πολιτικά. Το κίνητρό του ήταν καθαρά τα χρήματα. Ένας ύμνος της ημέρας λέει: «Οἰκειότητα Χριστοῦ, Ἰούδας ἀντωσάμενος χρυσοῦ», δηλαδή ο Ιούδας αγαπούσε περισσότερο τα χρήματα από τον Χριστό.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας ερμηνεύουν σχετικά με τα γεγονότα της ημέρας: Δεν είναι μόνο τα σαρκικά αμαρτήματα, τα οποία μας κρατούν μακριά από τον Θεό, αλλά και η προσκόλληση στα υλικά αγαθά. Τα υποκατάστατα της αληθινής λατρείας του Θεού είναι πολλά. Ό,τι κατακτά την ψυχή γίνεται θεός και είδωλο. Και, ενώ η ψυχή του ανθρώπου πλάσθηκε για να είναι ενωμένη με τον Θεό, εκείνη πορνεύει προσκολλόμενη στην αμαρτία.
Ο Κύριος παραμένει σιωπηλός την Τετάρτη και την Πέμπτη μέχρι το βράδυ, οπότε και από τα χείλη του θα έβγαιναν λόγια που δεν έχουν ποτέ ακουστεί σ’ ολόκληρη την ανθρώπινη ιστορία. Ενώπιον των οφθαλμών Του έχει μόνο τον θάνατο, το τελικό μυστήριο με το οποίο θα ολοκληρώσει την αποστολή Του, που ήταν η σωτηρία μας.
Διαβάστε τις Ειδήσεις σήμερα και ενημερωθείτε για τα πρόσφατα νέα.
Ακολουθήστε το Skai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
