Η ουρά μπροστά στο Παπάφειο Ιδρυμα, νωρίς το πρωί της Κυριακής, ήταν ατελείωτη. Θεσσαλονικείς περίμεναν καρτερικά για την πρώτη τους κατάβαση στα έγκατα του μετρό από την έβδομη στάση του, όχι βέβαια ως επιβάτες, αλλά ως επισκέπτες.
«Τριάντα πέντε χρόνια κάνω υπομονή, δύο ώρες δεν είναι τίποτα. Ποιος ξέρει, μπορεί να μην το προλάβω ποτέ», έλεγε ένας ηλικιωμένος κύριος λίγο πριν κατέλθει στις υπόγειες εγκαταστάσεις του. Την ίδια ώρα στον σταθμό του μετρό «Αγία Σοφία» δεν κατέβαιναν επισκέπτες, αλλά αρχαιότητες. Η επιχείρηση για την επιστροφή του Κρηναίου της ύστερης αρχαιότητας είχε ξεκινήσει. Δύο μεγάλοι γερανοί σήκωναν τα δύο ογκώδη τμήματα της τοιχοποιίας του για να τα επανατοποθετήσουν στη θέση όπου είχε αποκαλυφθεί πριν από περίπου τρία χρόνια. Η εντυπωσιακή, σχεδόν κινηματογραφική μεταφορά ακίνητων ευρημάτων από το Καλοχώρι στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, σε μια Κυριακή με ανοιχτή την αγορά, ήταν ένα υπερθέαμα. Μια άλλη ουρά από περίεργους περαστικούς είχε σχηματιστεί γύρω από τον αποκλεισμένο χώρο, για να απαθανατίσουν το μοναδικό θέαμα με τα κινητά τους.
Το πράσινο φως για την επιστροφή του Κρηναίου έδωσε την περασμένη Τρίτη το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο που γνωμοδότησε υπέρ της μελέτης για τη διαμόρφωση του αρχαιολογικού χώρου στην πλατεία Μακεδονομάχων, όπου οι εργασίες του μετρό έφεραν στο φως σπουδαία ευρήματα από τη διαχρονική πόλη. Επίκεντρο αυτής το Κρηναίο/Νυμφαίο μνημειακών διαστάσεων της ύστερης αρχαιότητας, το πλέον επιβλητικό και πολυτελές αρχιτεκτόνημα του είδους του, ως προς τις διαστάσεις και την κατάσταση διατήρησής του, που έχει εμφανιστεί μέχρι σήμερα στη Θεσσαλονίκη.
Το μνημείο είχε εντοπιστεί τον Μάρτιο του 2016 βορειοδυτικά του σταθμού «Αγία Σοφία», στη συμβολή των οδών decumanus maximus και cardo –το διαχρονικό σταυροδρόμι των οδών Εγνατίας και Αγίας Σοφίας–, όπου οι ανασκαφές αποκάλυψαν κτιριακά συγκροτήματα με ψηφιδωτά δάπεδα, μαρμάρινες και γύψινες διακοσμήσεις.
Το Κρηναίο/Νυμφαίο είχε αποσπαστεί ώστε μετά την ολοκλήρωση των τεχνικών εργασιών στον σταθμό «Αγία Σοφία» να επανέλθει στη θέση του και να αναδειχθεί κατά χώραν μαζί με τα καταστήματα και τα εργαστήρια της αγοράς πρωτοβυζαντινών χρόνων που αποκάλυψε βορειοδυτικά της πλατείας η επέκταση της ανασκαφής. Η νέα μελέτη προβλέπει ένα στέγαστρο σε δύο διαφορετικά επίπεδα που θα σκεπάζει και θα προστατεύει τόσο τα ευρήματα όσο και την είσοδο της στάσης του μετρό. Καλύπτει σε μήκος σχεδόν ένα οικοδομικό τετράγωνο, ενώ θα είναι ορατός ο αρχαιολογικός χώρος αλλά και ο βυζαντινός ναός της Αχειροποιήτου, ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.
Η επιχείρηση επιστροφής του Κρηναίου θα πραγματοποιηθεί αποσπασματικά και θα ολοκληρωθεί σε τρία Σαββατοκύριακα. Την περασμένη Κυριακή επανατοποθετήθηκαν δύο μεγάλα τμήματά του, περίπου πέντε μέτρα κάτω από την επιφάνεια της σημερινής Εγνατίας οδού. Αποτελούν την πλάτη του Κρηναίου. Το κτίριο, σχήματος «Π», σώζεται σε μήκος 15,45 μ., πλάτος 1,85 μ. και ύψος 2,85 μ. Φέρει ημικυκλικές τοιχισμένες κόγχες, ενώ μολύβδινοι αγωγοί δίνουν ερμηνείες για τις υδραυλικές υποδομές της αρχικής δεξαμενής του. Η ανατολική πλευρά του πιόσχημου νυμφαίου δεν διασώζεται.
«Η ανέγερσή του ανάγεται στα χρόνια των διαδόχων του Μεγάλου Κωνσταντίνου στο δεύτερο μισό του 4ου αιώνα, συγχρόνως με την κατασκευή του μαρμαρόστρωτου δρόμου decumanus», μας εξηγούσε την περίοδο της αποκάλυψής του η ερευνητική αρχαιολογική ομάδα των Πολυξένης Αδάμ-Βελένη, προϊσταμένης της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων του υπουργείου Πολιτισμού, και Σ. Βασιλειάδου, Σ. Τζεβρένη, Ζ. Αλ Σααγιάχ της Εφορείας Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης. Το Κρηναίο, σύμφωνα με τη μελέτη, μετασκευάστηκε στα μέσα του 5oυ αιώνα και παρέμεινε σε χρήση έως και μετά τον 6ο αιώνα, όταν βόρεια του αρχαίου δρόμου μια μνημειακή σιγμοειδής πλατεία σφράγισε τα ερείπια παλαιότερων κτισμάτων του πολεοδομικού ιστού.
Παρά τη μερική του διάσωση, το Κρηναίο/Νυμφαίο αποτελεί το πλέον επιβλητικό και πολυτελές οικοδόμημα του είδους ως προς τις διαστάσεις και την κατάσταση διατήρησής του. «Μνημειακά Κρηναία/Νυμφαία με κόγχες, κίονες, αγάλματα και πολύχρωμο μαρμάρινο διάκοσμο –χορηγίες εύπορων πολιτών– κοσμούσαν κομβικά σημεία των πόλεων στον ελληνορωμαϊκό κόσμο. Η χρήση τους είχε λειτουργικό στόχο, να εξυπηρετούν, δηλαδή, τις καθημερινές ανάγκες των πολιτών», εξηγούν οι αρχαιολόγοι. Είναι το πέμπτο γνωστό Κρηναίο στη Θεσσαλονίκη. Εκτός από την Κρήνη που διατηρείται έξω από το Μπέη Χαμάμ, τρία άλλα μικρότερα έχουν εντοπιστεί στο κέντρο της πόλης: το Νυμφαίο σε οικόπεδο της οδού Φιλίππου 91, στο αγίασμα του Αγίου Ιωάννη, καθώς και η αρχική μορφή της μετέπειτα βυζαντινής κρήνης αγιάσματος στην κρύπτη της βασιλικής του Αγίου Δημητρίου.
«Το πιόσχημο Νυμφαίο του σταθμού “Αγία Σοφία” ανήκει στον τύπο με θεατρική πρόσοψη. Το μέγεθός του, που επιβάλλεται με τον όγκο και το ύψος του, θα το καθιστούσαν ορατό από παντού. Αποτελεί το πιο μνημειακό, μέχρι τώρα, Νυμφαίο της πόλης και ένα από τα πιο επιβλητικά του ρωμαϊκού κόσμου», υποστηρίζουν οι αρχαιολόγοι. «Ακολουθεί τα πρότυπα της ρωμαϊκής αρχαιότητας, όπως το πολυτελές Νυμφαίο της Μιλήτου, το Νυμφαίο του Τραϊανού στην Εφεσο ή το τριώροφο Νυμφαίο της Εσπέρου, που αποτελούν και τα πιο κοντινά παράλληλα με αυτό της Θεσσαλονίκης. Η ανοικοδόμηση ακόμη ενός Κρηναίου μόλις τρία τετράγωνα ανατολικά της Κρήνης μπροστά στο Μπέη Χαμάμ που ανεγέρθηκε στην ίδια εποχή φανερώνει ότι στο δεύτερο μισό του 4ου αιώνα συντελείται στη Θεσσαλονίκη ένα πρόγραμμα αστικής αναδιοργάνωσης και εξωραϊσμού στα πρότυπα της αρχαιότητας. Δυστυχώς δεν σώζεται το όνομα του χορηγού».
Μετά τη συντήρηση και την ανάδειξη όλων των ευρημάτων της πλατείας, το Κρηναίο θα είναι ορατό από το πεζοδρόμιο της Εγνατίας αλλά και από τους διαδρόμους που θα οδηγούν στην είσοδο του σταθμού. Η έναρξη της λειτουργίας του μετρό θα σημάνει ταυτόχρονα και το άνοιγμα στο κοινό ενός νέου αρχαιολογικού χώρου στην καρδιά της Θεσσαλονίκης.
Απομένει η επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων (92%) στον σταθμό «Βενιζέλου», στην ίδια θέση και στάθμη η οποία προγραμματίζεται από τη διοίκηση του μετρό τον Απρίλιο του 2023. Η επιχείρηση, που θα κλείσει μια ανοιχτή πληγή που δίχασε τη Θεσσαλονίκη και την επιστημονική κοινότητα, θα έχει πολύμηνη διάρκεια. Στον σταθμό «Βενιζέλου» αποκαλύφθηκε ένα μνημειακό αστικό σύμπλεγμα που διέσωζε ακέραιο τμήμα του κεντρικού δρόμου της ύστερης ρωμαϊκής / πρώιμης βυζαντινής Θεσσαλονίκης σε όλο του το πλάτος (decumanus maximus), τη διασταύρωσή του με κάθετο δρόμο (cardo), τετράπυλο στο σημείο συμβολής των οδών, δημόσια κτίρια, μαρμαρόστρωτη πλατεία και μεταγενέστερα καταστήματα της βυζαντινής αγοράς της πόλης.
Διαβάστε τις Ειδήσεις σήμερα και ενημερωθείτε για τα πρόσφατα νέα.
Ακολουθήστε το Skai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
