Της Μαρίνας Χαραλάμπους
Η σειρά Adolescence έχει προκαλέσει αίσθηση και έχει γίνει θέμα συζήτησης σε κάθε γωνιά του κόσμου. Μέσα σε ελάχιστο χρόνο έγινε viral, ενώ ήδη εξετάζεται η δυνατότητα να προβάλλεται σε όλες τις σχολικές αίθουσες στην Μεγάλη Βρετανία, αναγνωρίζοντας την εκπαιδευτική και κοινωνική της αξία.
Με ωμό ρεαλισμό και δυνατές ερμηνείες, η σειρά καταγράφει τις εσωτερικές συγκρούσεις, τις επιθυμίες και τις παγίδες που αντιμετωπίζουν οι νέοι σε μια κοινωνία γεμάτη αντιφάσεις.
Γιατί όλοι μιλούν για αυτή τη σειρά; Γιατί δεν φοβάται να αγγίξει δύσκολα θέματα: την ταυτότητα, την αποδοχή, την πίεση του περιβάλλοντος και τις επιλογές που καθορίζουν το μέλλον ενός εφήβου.
Μιλήσαμε με την ψυχολόγο Θέκλα Πετρίδου, για να αναλύσουμε σε βάθος τα μηνύματα της σειράς, τις πραγματικές προκλήσεις των εφήβων σήμερα και τι μπορούν να κάνουν γονείς και εκπαιδευτικοί για να σταθούν δίπλα τους.
Πώς σας φάνηκε η ταινία και πώς θα περιγράφατε τη σχέση του Jamie με την οικογένεια του;
Είδα την ταινία, και μου άρεσε πολύ. Ενθουσιάστηκα από τη ρεαλιστική απεικόνιση χαρακτήρων, την πολύπλευρη απεικόνιση των ζητημάτων καθώς και την υπέροχη ερμηνεία τόσο του ηθοποιού που παίζει τον πατέρα του Jamie, όσο και του 15χρονου που παίζει τον Jamie, όσο και της ψυχολόγου, αλλά και των υπολοίπων κεντρικών χαρακτήρων. Οι γονείς του είναι good enough parents, αρκετά καλοί γονείς, κανείς γονιός δεν είναι τέλειος και κάνουν ό,τι καλύτερο περνάει από το χέρι τους προκειμένου να μεγαλώσουν με αγάπη το παιδί τους. Το μορφωτικό τους επίπεδο είναι χαμηλό, δεν έχουν τις γνώσεις και την πρόσβαση στην πληροφορία που θα τους κάνει πιο προσεκτικούς και καλούς γνώστες των κινδύνων του σύγχρονου διαδικτυακού περιβάλλοντος και των επικίνδυνων απόψεων της manosphere. Έτσι όπως απεικονίζονται οι χαρακτήρες, αν είχαν πρόσβαση στην πληροφορία, θα δρούσαν καλύτερα και προληπτικά. Αυτό που είδα ξεκάθαρα στην ταινία, κάτι που δεν το έχω δει να σχολιάζεται μέχρι τώρα είναι τα ξεκάθαρα στοιχεία ψυχοπαθητικότητας που έχει ο πρωταγωνιστής.
Στο επεισόδιο με την ψυχολόγο μπορεί να δει κανείς όλα τα στοιχεία, που θα τον έδιναν μια διάγνωση Διαταραχής Διαγωγής, εάν του γίνονταν τα ανάλογα ψυχομετρικά τεστ. Τι θέλω να πω με αυτό; Ο χαρακτήρας του πρωταγωνιστή στην ταινία, δεν είναι αυτός ενός συνηθισμένου εφήβου. Παρουσιάζει χαμηλή ευσυνειδησία, χαμηλό νευρωτισμό και εναντιωματικότητα. Με πιο απλά λόγια, υπάρχουν στιγμές που είναι ξεκάθαρο πως λέει ψέματα με ευκολία, δεν νιώθει τύψεις και ενοχές, και είναι επιφανειακά γοητευτικός, ενώ σε στιγμές αντιπαράθεσης αφήνει να διαφανεί ένα έντονο μισογυνιστικό και ομοφοβικό στοιχείο. Το παιδί αυτό δεν είναι ένας καθημερινός έφηβος. Είναι ένα παιδί με ψυχοπαθητικότητα (psychopathy). Είναι φτιαγμένο δηλαδή, από το υλικό που είναι φτιαγμένοι οι δολοφόνοι κατ’ εξακολούθηση. Δεν έχει ενσυναίσθηση, ούτε συμπόνοια. Δείχνει κάποιες στιγμές να νοιάζεται για τους άλλους, αλλά στην ουσία νοιάζεται μόνο να φροντίσει και να προστατεύσει τον εαυτό του. Οι γονείς του δεν είναι ούτε αλκολικοί, ούτε βίαιοι, ούτε ελεγκτικοί, ούτε παρεμβατικοί ούτε συναισθηματικά αιμομικτικοί. Το άλλο τους παιδί, η αδελφή του έχει φυσιολογική προσωπικότητα. Άρα δεν μπορούμε να καταχωρήσουμε την ευθύνη και την ενοχή στους γονείς για την εγκληματική και απάνθρωπη στάση ζωής του γιου. Δεν πρόκειται για οικογένεια που να ασκεί ναρκισσιστική κακοποίηση ή παραμέληση στα παιδιά της.
Η συζήτηση για την προέλευση της ψυχοπαθητικότητας είναι εκτενής στο χώρο της κλινικής ψυχολογίας και της εγκληματολογίας. Φαίνεται πως τόσο γενετικοί παράγοντες παίζουν ρόλο, όσο και προσωπικές επιλογές του κάθε ανθρώπου. Από την ηλικία των 7 ετών και πάνω είναι σε θέση να κατανοήσουν μια σαφή οδηγία, ένα ηθικό παράγγελμα και να έχουν επίγνωση αν παίρνουν την ηθική επιλογή της κακίας ή της αρετής. Όσο κι αν θέλουμε να περπατήσουμε στα παπούτσια των παιδιών μας δεν μπορούμε, κάνουμε ό,τι καλύτερο περνάει από το χέρι μας, αλλά σε αυτά εναπόκειται να κάνουν τις ορθές επιλογές. Εμείς έχουμε καθήκον να τους διδάξουμε το φως και να τους προειδοποιήσουμε για τους κινδύνους που επιφέρει το σκοτάδι. Δεν μπορούμε όμως να ζήσουμε τις ζωές τους.
Πώς η εφηβεία αποτελεί περίοδο διαμόρφωσης της ταυτότητας;
Η εφηβεία είναι η χρονική περίοδος εκείνη, που ακολουθεί την παιδική ηλικία και προηγείται της ενηλικίωσης. Δεν είναι η εφηβεία, η περίοδος στην οποία διαμορφώνεται η ταυτότητα. Η ταυτότητα ενός ανθρώπου, η προσωπικότητα του αρχίζει να διαμορφώνεται από τον τρίτο περίπου μήνα της εγκυμοσύνης. Το τελευταίο ορόσημο για την ψυχοσυναισθηματική ενηλικίωση δεν είναι ούτε τα 18, ούτε τα 21 χρόνια, αλλά συντελείται λίγο πριν από τα 30. Πρόσφατες νευροψυχολογικές μελέτες έχουν καταδείξει πως οι πρόσθιοι μετωπιαίοι φλοιοί, το πιο μοντέρνο «κομμάτι» του ανθρώπινου εγκεφάλου συνεχίζουν να αναπτύσσονται δομικά μέχρι περίπου τα 26 για τα κορίτσια και τα 28 για τα αγόρια.
Για να μιλήσουμε για «ταυτότητα» ενός ανθρώπου, για το στιλ προσωπικότητας που έχει υιοθετήσει και θα τον συνοδεύει για το υπόλοιπο της ζωής του, πρέπει να έχει περάσει αν όχι όλο, σχεδόν το μεγαλύτερο μέρος της εφηβείας. Οπότε η εφηβεία δεν είναι η μοναδική περίοδος στην οποία διαμορφώνεται η ταυτότητα, αλλά είναι η τελευταία. Εδώ να σημειώσουμε ότι αν ένας ενήλικας άνθρωπος θελήσει να αλλάξει πράγματα στο χαρακτήρα στην προσωπικότητα του και να αναδιαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο ζει τη ζωή του, μπορεί να το πράξει και μετά την εφηβεία καταβάλλοντας προσπάθεια μέσω της ψυχοθεραπείας, της ψυχοεκπαίδευσης και του συστηματικού προσωπικού πνευματικού αγώνα. Μπορεί να το επιτύχει, με πολύ κόπο. Πιο εύκολο είναι να γίνουν αλλαγές σε νεότερους ανθρώπους. Όσο πιο νέος είναι ένας άνθρωπος τόσο μεγαλύτερη νευροπλαστικότητα έχει. Οπότε, ξεκινούμε την ανθρωπιστική διαπαιδαγώγηση των παιδιών μας από την αρχή. Δεν περιμένουμε να μπουν στην εφηβεία, για να αρχίσουμε να τους διδάσκουμε αρχές και αξίες.
Πόσο επηρεάζει η οικογένεια, το κοινωνικό περιβάλλον και οι φίλοι την αυτοεικόνα του εφήβου; Κάτι που βλέπουμε να γίνεται πολύ έντονα και στην ταινία.
Η αυτοεικόνα του εφήβου επηρεάζεται κυρίως από τη δική του αυτοεκτίμηση. Αν εκτιμά τον εαυτό του, θα έχει και μια καλή εικόνα για τον εαυτό του. Στην παιδική ηλικία οι γονείς και η άμεση οικογένεια είναι οι σημαντικοί άλλοι στη ζωή των παιδιών. Η αλληλεπίδραση του με τους γονείς και τα αδέλφια, παππούδες ή γιαγιάδες, θείους ή θείες, αν υπάρχουν στην εικόνα, επηρεάζει σημαντικά την εικόνα που θα έχει το παιδί για τον εαυτό του. Τα παιδιά μας βλέπουν στα μάτια μας αν είναι αξιαγάπητα ή όχι. Γινόμαστε ο καθρέφτης στον οποίο βλέπουν τον εαυτό τους. Η βασική μέθοδος μάθησης άλλωστε είναι αυτή του καθρεφτίσματος (mirroring).
Στην περίοδο της εφηβείας, σημαντικότερο ρόλο από την οικογένεια, παίζουν οι ομάδες των συνομηλίκων. Η βασική ανεξαρτητοποίηση της σκέψης των παιδιών, που προκύπτει γύρω στα 12 έτη, καθώς και οι ορμονικές αλλαγές καθιστούν το παιδί λιγότερο δεκτικό στις επιδράσεις της οικογένειας. Εάν οι σχέσεις μεταξύ των γονιών και του παιδιού ήταν αγαστές πριν από την εφηβεία, αν ο γονιός έχει όρεξη, διάθεση, πρόθεση να επικοινωνεί ουσιαστικά με το παιδί του και να είναι ενεργώς αναμεμειγμένος στη ζωή του, τότε μπορεί και κατά τη διάρκεια της εφηβείας να είναι επιδραστικός στην αυτοεικόνα του παιδιού του. Οι ευρύτερες κοινωνικές απόψεις όμως, η ποπ κουλτούρα, τα κοινωνικά στερεότυπα και οι προκαταλήψεις, καθώς και δημοφιλή ανάμεσα στα νέα παιδιά επικίνδυνα σκεπτικά που καλλιεργούνται από δόλιους ινφλουένσερς όπως ο Andrew Tate, που αναφέρεται και στην ταινία, παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο. Στο βαθμό κυρίως που αυτές τις απόψεις ασπάζονται ομάδες συνομηλίκων, ή που στις οποίες βρίσκει καταφύγιο ένας μοναχικός και αποξενωμένος έφηβος. Και φυσικά η πιο πρόσφορη πλατφόρμα για αυτό είναι το διαδίκτυο, το οποίο είναι πλέον εύκολα προσβάσιμο από όλα τα παιδιά στην εφηβεία.
Ποια είναι τα όρια μεταξύ «φυσιολογικής» εφηβικής εξέγερσης και επικίνδυνης συμπεριφοράς;
Εννοείται πως τα παιδιά στην εφηβεία, έχουν περισσότερες ελευθερίες, ή θα έπρεπε να έχουν από τους γονείς τους. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν πρέπει να υπάρχουν όρια στους εφήβους. Σε καμιά περίπτωση. Τα όρια, είναι απαραίτητα και στην εφηβεία. Οι γονείς οφείλουμε, όσο κι αν δυσκολευόμαστε να το πράξουμε, και να παρακολουθούμε στενά τα παιδιά μας, αλλά και να τα οριοθετούμε. Αυτό θα τους βοηθήσει να εσωτερικεύσουν μια υγιή σχέση με τα όρια και να αναπτύξουν την αυτοπειθαρχία, που είναι τόσο απαραίτητη για την ψυχική ευεξία και την επιτυχία στην ενήλικη ζωή.
Άρα, οποιαδήποτε συμπεριφορά που είναι βλαπτική προς τον εαυτό του εφήβου ή άλλους ανθρώπους καλή ιδέα είναι να οριοθετείται και να ανακόπτεται. Είναι καλή ιδέα ένας έφηβος να έχει ελευθερία έκφρασης της άποψης του, ελευθερία έκφρασης της εξωτερικής του εμφάνισης, ελευθερία επιλογών των εξωσχολικών δραστηριοτήτων του, αλλά όχι την ελευθερία να ασκεί βία πάνω σε συνανθρώπους του ή να δρα αυτοκαταστροφικά. Οπότε, αυτό είναι το κριτήριο. Η καταστροφικότητα. Αυτοκαταστροφικότητα ή ετεροκαταστροφικότητα.
Πώς μπορεί ένας γονιός να καταλάβει ότι το παιδί του βιώνει συναισθηματική δυσφορία;
Εάν η σχέση μεταξύ γονιού και παιδιού είναι αγαστή, και είναι στενά συναισθηματικά συνδεδεμένοι, ο γονιός θα το διαισθανθεί άμεσα όταν το παιδί του δεν είναι καλά. Ακόμη κι αν το παιδί λέει πως νιώθει καλά, ενώ η γλώσσα του σώματος του και τα vibes που εκπέμπει καταδεικνύουν το αντίθετο. Σαν γενικός κανόνας όμως, συμπεριφορές απόσυρσης και εθισμού στο διαδίκτυο, είναι καλό να μας προβληματίζουν. Επίσης, απαραίτητο να χρησιμοποιούμε τις εφαρμογές γονικού ελέγχου στις ηλεκτρονικές συσκευές των παιδιών μας, καθώς και να ξοδεύουμε χρόνο ώστε να βλέπουμε από κοντά με τι ασχολούνται στο διαδίκτυο. Να γνωρίζουμε ποια σειρά παρακολουθούν, ποια ηλεκτρονικά παιγνίδια παίζουν, με ποιους ανταλλάζουν μηνύματα κοκ.
Ποιες είναι οι συχνότερες ψυχολογικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι έφηβοι σήμερα; (άγχος, κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση)
Η χαμηλή αυτοεκτίμηση και η κακή αυτοεικόνα είναι το πιο συχνό ψυχολογικό πρόβλημα που μπορεί να αντιμετωπίζει ένας έφηβος. Σε μια κοινωνία της εικόνας και της επιφάνειας, των σόσιαλ και της επίδειξης, των αδύνατων να φτάσουν προτύπων ομορφιάς, η αυτοεικόνα τους είναι εύθραυστη. Σε αυτό παίζουν ρόλο και οι σωματικές αλλαγές που βιώνουν στην εφηβεία, που χρειάζονται το χρόνο τους για να τις αφομοιώσει ο εγκέφαλος τους γνωστικά, και να τις χωνέψουν συναισθηματικά. Επίσης άγχος για τις σχολικές επιδόσεις και τη δημοφιλία μπορεί να παρατηρηθεί στους εφήβους, καθώς επίσης όπως διαταραχές φαγητού και εικόνας σώματος. Αν παρατηρήσουμε κάτι από όλα αυτά στα παιδιά μας, πρέπει οπωσδήποτε να τα πάρουμε σε ειδικό ψυχολόγο για παιδιά και εφήβους.
Τι μπορούμε να κάνουμε για να βοηθήσουμε έναν έφηβο που δυσκολεύεται να επικοινωνήσει τα συναισθήματά του;
Το παράδειγμα μας είναι το πιο ισχυρό μας όπλο. Ανοίγουμε εμείς οι ίδιοι το συναισθηματικό μας κόσμο στα παιδιά μας, και ξοδεύουμε χρόνο και ενέργεια ώστε να δημιουργήσουμε έναν στενότερο συναισθηματικό δεσμό μαζί τους. Τα παιδιά μας επίσης, χρειάζεται να μπορούν να μας εμπιστευτούν για να μας ανοιχτούν συναισθηματικά. Οπότε, τυχόν δικές μας ελεγκτικές και υπερβολικά αυστηρές και τιμωρητικές συμπεριφορές, θα είναι αποτρεπτικές για να νιώσουν συνδεδεμένοι μαζί μας. Επίσης, χρειάζεται να μάθουμε τη γλώσσα τους. Να ασχοληθούμε με τα ενδιαφέροντα τους, ώστε να μπορούμε να συνδεόμαστε με αυτά. Σε περίπτωση που τα πράξουμε όλα αυτά, και η συναισθηματική επικοινωνία δεν βελτιώνεται, τότε απευθυνόμαστε οπωσδήποτε σε ειδικό ψυχολόγο τόσο για να πάρουμε εξατομικευμένη καθοδήγηση, όσο και για να κάνει και το παιδί μας συνεδρίες.
Στην ταινία, όπως και στην πραγματικότητα, οι έφηβοι συχνά αναζητούν αποδοχή από το εξωτερικό περιβάλλον. Πόσο επηρεάζουν τα social media την αυτοεκτίμηση ενός εφήβου;
Στην ηλικία της εφηβείας, όπου ακόμη η κρίση δεν είναι πλήρως αναπτυγμένη, μπορεί να επηρεάζουν πολύ τα σόσιαλ την αυτοεκτίμηση ενός εφήβου. Για αυτό και είναι καλή ιδέα να αποκτούν λογαριασμούς στα σόσιαλ σε μεγαλύτερη ηλικία από τα 13 που είναι ο πρωταγωνιστής της ταινίας. Υπάρχει μια προσπάθεια ώστε να θεσμοθετηθούν τα 16 χρόνια ως η νόμιμη ηλικία για απόκτηση λογαριασμών στα σόσιαλ, και με βρίσκει σύμφωνη.
Υπάρχουν τρόποι να ενισχυθεί η αυτοπεποίθηση των εφήβων χωρίς να εξαρτώνται από τα likes και τα σχόλια;
Μιλάμε στα παιδιά μας, τους εξηγούμε τη ματαιότητα και την "επιφανειακή" προσέγγιση που έχουνα τα social. Εάν δεν έχουμε πείρα από social media εμείς οι ίδιοι, φροντίζουμε να αποκτήσουμε. Ο διαδικτυακός γραμματισμός είναι απαραίτητος για τους γονείς του σήμερα. Δεν γίνεται να μην γνωρίζουμε τι είναι τα social ,στα οποία κινούνται τα παιδιά μας. Εξηγούμε στα παιδιά μας ξανά και ξανά πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν είναι η πραγματική ζωή, πως κανείς δεν θα ποστάρει τις δύσκολες στιγμές του στο διαδίκτυο και πως πολλοί άνθρωποι πίσω από ένα πληκτρολόγιο μπορεί να νιώθουν άτρωτοι ώστε να εξαπολύουν εκστρατείες δυσφήμισης προς κάποιον, να του ασκούν διαδικτυακό εκφοβισμό και να συσπειρώνουν και άλλα άτομα εναντίον του.
Επίσης, χρειάζεται να τους κάνουμε και ενδελεχή ενημέρωση για τους κινδύνους της διακίνησης προσωπικών φωτογραφιών μέσω διαδικτύου, καθώς και για τον κίνδυνο του να μιλάμε με αγνώστους online. Επίσης να του διδάξουμε να προστατεύουν τα δικαιώματα των άλλων, να μην επιτρέπουν να γίνονται παθητικοί παρατηρητές «ξεσκίσματος» και εκφοβισμού άλλων παιδιών και γενικώς τους διδάσκουμε με ποιο τρόπο λειτουργεί ένας καλό άνθρωπος. Επιλέγει το καλό, αποφεύγει το κακό και γίνεται ασπίδα στους αδυνάμους, όχι νταής και κακοποιητής.
Η ταινία θίγει το θέμα των τοξικών ερωτικών και φιλικών σχέσεων. Πώς μπορεί ένας έφηβος να αναγνωρίσει και να ξεφύγει από μια τοξική σχέση;
Τα παιδιά μας χρειάζονται καθοδήγηση και ψυχοεκπαίδευση από την παιδική ηλικία. Με τον όρο ψυχοεκπαίδευση εννοούμε τη διδασκαλία βασικών γνώσεων ψυχολογίας μέσω γραπτού κειμένου, βίντεο ομιλίας, ηχητικού ντοκιμαντέρ όπως podcast, ή σεμιναρίου, όπου ένας ψυχολόγος μεταφέρει στον καθημερινό άνθρωπο τις βασικές γνώσεις για τις ανθρώπινες σχέσεις. Τη σχέση μας με τον εαυτό μας, με τους φίλους μας, με τα μέλη της οικογένειας μας και τις ερωτικές μας σχέσεις φυσικά.
Ως ψυχολόγος πλέον ασχολούμαι αποκλειστικά με την ψυχοεκπαίδευση και στο κανάλι μου στο YouTube μπορεί κανείς να βρει μερικές χιλιάδες δωρεάν ψυχοεκπαιδευτικά βίντεο για όλες τις ηλικίες. Πρόσφατα έχει κυκλοφορήσει το βιβλίο μου με τίτλο «Θέλω να σου μιλήσω για τη ζωή,ψυχή μου», το οποίο ουσιαστικά αποτελεί μια εισαγωγή στην ψυχοεκπαίδευση στα Ελληνικά, το πρώτο βιβλίο τέτοιου είδους, και απευθύνεται σε ενήλικες και σε εφήβους από 12 ετών και άνω. Μέσα στο βιβλίο υπάρχουν ανάλογα κεφάλαια για τη ψυχοσυναισθηματική διαπαιδαγώγηση για τις ερωτικές και φιλικές σχέσεις καθώς και για τη ψυχοσυναισθηματική σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. 'Ηθελα να δημιουργήσω ένα εγχειρίδιο που να είναι χρήσιμο ώστε να καταλάβουμε και οι ενήλικες και να μπορέσουμε να το μεταδώσουμε και στα παιδιά και στους εφήβους τι είναι υγιές ψυχικά και τι όχι.
Θέκλα Πετρίδου:Ψυχολόγος, Συγγραφέας
https://www.theklapetridou.com/
Διαβάστε τις Ειδήσεις σήμερα και ενημερωθείτε για τα πρόσφατα νέα.
Ακολουθήστε το Skai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
