Ζοζέ Σαραμάγκου: Φεστιβάλ Κινηματογράφου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδας

Η Πρεσβεία της Πορτογαλίας στην Αθήνα και η Ταινιοθήκη της Ελλάδος διοργανώνουν το Φεστιβάλ Κινηματογράφου «Σαραμάγκου 100», με την προβολή έξι ταινιών εμπνευσμένων από τα βιβλία και τη ζωή του Πορτογάλου νομπελίστα

Στο πλαίσιο των εορτασμών για τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Ζοζέ Σαραμάγκου (José Saramago), που ξεκίνησαν στις 16 Νοεμβρίου 2021, η Πρεσβεία της Πορτογαλίας στην Αθήνα και η Ταινιοθήκη της Ελλάδος παρουσιάζουν, στον χώρο της Τανιοθήκης, τις ταινίες Περί τυφλότητος («Blindness”, 2008), Εμπάργκο (2010), Ο άνθρωπος αντίγραφο (“Enemy”, 2013), αλλά και την πιο πρόσφατη ταινία μυθοπλασίας Η χρονιά θανάτου του Ρικάρντο Ρέις (2020). Θα προβληθούν επίσης τα ντοκιμαντέρ Ζοζέ και Πιλάρ (2010) και Οι κληρονόμοι του Σαραμάγκου (2020).

Στις ταινίες, που «ζωντανεύουν» στη μεγάλη οθόνη μερικά από τα σημαντικότερα βιβλία του Ζοζέ Σαραμάγκου, εμφανίζονται δημοφιλείς ηθοποιοί όπως η Τζουλιάν Μουρ και ο Τζέικ Τζίλενχααλ, ενώ τα ντοκιμαντέρ που θα προβληθούν φωτίζουν την επιδραστική προσωπικότητά του, αλλά και την σημαδιακή σχέση του με τη σύζυγό του Πιλάρ ντελ Ρίο.

Οι ταινίες θα είναι υποτιτλισμένες στα αγγλικά και στα ελληνικά.

Η απονομή του Βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας (1998) εδραίωσε τη διεθνή φήμη που κατέστησε τον Ζοζέ Σαραμάγκου έναν συγγραφέα μεγάλης σημασίας πέρα από τα σύνορα της Πορτογαλίας. Έτσι, ο Σαραμάγκου θεωρείται σήμερα ως ένας “συγγραφέας του κόσμου” που άσκησε τεράστια επιρροή στους νεότερους.

Η πρωτοβουλία για το κινηματογραφικό αυτό φεστιβάλ, η οποία υποστηρίζεται από το Ινστιτούτο Camões, έχει ως στόχο να καταστήσει ευρύτερα γνωστό έναν από τους σημαντικότερους λογοτέχνες του 20ου αιώνα, το έργο του οποίου έχει μεταφραστεί και εκδοθεί εκτενώς στην Ελλάδα.

Το πρόγραμμα των ταινιών:

ΠΕΜΠΤΗ 10/11

Η χρονιά θανάτου του Ρικάρντο Ρέις (2020), του João Botelho. Κινηματογραφική μεταφορά του ομώνυμου μυθιστορήματος του Σαραμάγκου που επικεντρώνεται στη φανταστική καθημερινότητα των τελευταίων χρόνων της ζωής ενός εκ των ετερώνυμων (alter ego) του Φερνάντο Πεσσόα.

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 11/11

Εμπάργκο (2010), του António Ferreira. Εμπνευσμένη από το ομώνυμο διήγημα του Ζοζέ Σαραμάγκο, η ταινία αφηγείται την ιστορία του Νούνο, ενός άνδρα του οποίου η ζωή διαταράσσεται ξαφνικά από μια αλληλουχία απίθανων, καφκικών γεγονότων.

ΣΑΒΒΑΤΟ 12/11

Ζοζέ και Πιλάρ (2010) του Miguel Gonçalves Mendes. Ένα υπέροχο πορτρέτο του Σαραμάγκου το οποίο επικεντρώνεται στη σχέση μεταξύ του συγγραφέα και της Πιλάρ, της συντρόφου της ζωής του και σημαντικής επιρροής στη σκέψη του.

Ο άνθρωπος αντίγραφο (2013), του Denis Villeneuve. Στην ταινία, που βασίζεται στο ομώνυμο έργο του Σαραμάγκου, ο Άνταμ Μπελ είναι ένας καθηγητής ιστορίας που έχει απογοητευτεί από τη βαρετή ζωή του. Όμως όλα αλλάζουν όταν, σε μια ταινία, βλέπει έναν σωσία του…

ΚΥΡΙΑΚΗ 13/11

Οι κληρονόμοι του Σαραμάγκου (2020), των Carlos Vaz Marques και Graça Castanheira. Αυτή η σειρά ντοκιμαντέρ παραγωγής RTP (Πορτογαλική Ραδιοτηλεόραση) περιλαμβάνει συνεντεύξεις με τους Afonso Reis Cabral, Valter Hugo Mãe, Gonçalo M. Tavares και José Luís Peixoto, οι οποίοι βραβεύτηκαν με το λογοτεχνικό βραβείο Saramago.

Περί τυφλότητος (2008), του Fernando Meirelles. Εμπνευσμένη από ένα από τα πιο εμβληματικά έργα του Σαραμάγκου, η ταινία αυτή περιγράφει μια δυστοπική κοινωνία όπου η ανεξήγητη τύφλωση έχει αποδεκατίσει τον πληθυσμό.

SARAMAGO 100 - ΣΥΝΟΨΗ ΤΩΝ ΤΑΙΝΙΩΝ

Η Χρονιά Θανάτου του Ρικάρντο Ρέις (2020), του João Botelho

Αποτελεί κινηματογραφική μεταφορά του ομώνυμου βιβλίου του Ζοζέ Σαραμάγκου, το οποίο αφηγείται την ιστορία της άγνωστης μοίρας ενός εκ των ετερωνύμων του Φερνάντο Πεσσόα, του Ρικάρντο Ρέις. Το βιβλίο διασκευάζει το έργο του Πορτογάλου Νομπελίστα, ο οποίος φαντάζεται μια συνάντηση του ποιητή Φερνάντο Πεσσόα με το ετερώνυμό του (alter ego), Ρικάρντο Ρέις σε μια Ευρώπη αντιμέτωπη με τον φασισμό του Μουσολίνι, τον ναζισμό του Χίτλερ, το Estado Novo του Σαλαζάρ και την έναρξη του ισπανικού εμφυλίου πολέμου. Ο Πορτογάλος σκηνοθέτης João Botelho, γνωστός για τις ταινίες του που εμπνέονται από λογοτεχνικά έργα, χρησιμοποιεί κινηματογραφικές φόρμουλες του παρελθόντος -μια σύγχρονη αναβίωση του νουάρ- για να δημιουργήσει ένα μοναδικό σύμπαν όπου το μαύρο και το άσπρο, ο θάνατος και η ζωή, συναντιούνται και εξετάζονται με έναν τρόπο τόσο ποιητικό όσο και κινηματογραφικό. (ref: cineuropa.org)

Ο Άνθρωπος Αντίγραφο (2013), του Denis Villeneuve

Ο Άνταμ Μπελ είναι ένας καθηγητής ιστορίας από την περιοχή του Τορόντο που βιώνει με αδιαφορία την ρουτίνα της ζωής του, η οποία ανατρέπεται όταν βλέπει μια ταινία και ανακαλύπτει ότι έχει έναν σωσία. Αναζητώντας τον ηθοποιό, ο Άνταμ αναπτύσσει μια πραγματική εμμονή και αρχίζεται να τον καταδιώκει. Σε αντίθεση με τις περισσότερες κινηματογραφικές διασκευές του έργου του Σαραμάγκου, ο “Άνθρωπος αντίγραφο” δεν εστιάζει τόσο στον αρχικό ρυθμό του βιβλίου, αλλά αντιθέτως προσφέρει στο κοινό ένα θρίλερ, όπου ο αυτοαναστοχαστικός χαρακτήρας του αρχικού κειμένου περνάει σε δεύτερη μοίρα. Πέρα από ένα από τα αριστουργήματα του Βιλνέβ, αυτή η 90λεπτη ταινία μεγάλου μήκους βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Ζοζέ Σαραμάγκου το οποίο διασκευάστηκε σεναριακά από τον Χαβιέ Γκουλόν. Η εξαιρετική υποκριτική του Τζέικ Τζίλενχαλ καθώς και το κλείσιμο της πλοκής που προσφέρει ο Ζοζέ Σαραμάγκου μετατρέπουν την ταινία σε ένα πραγματικό έργο τέχνης.

Embargo (2010), του António Ferreira

Τι θα γινόταν αν ξαφνικά περιοριζόσασταν στο υπνοδωμάτιό σας, στο σπίτι σας ή στο αυτοκίνητό σας; Πόσο ελεύθεροι θα ήσασταν; Αυτή η ταινία διάρκειας 80 λεπτών βασίζεται με ελεύθερο τρόπο στο ομώνυμο διήγημα του Ζοζέ Σαραμάγκου που δημοσιεύτηκε το 1978 στην συλλογή που στα ελληνικά κυκλοφορεί με τον τίτλο “Η Ιστορία της Άγνωστης Νήσου”. Η ταινία αφηγείται την ιστορία ενός άνδρα, του Νούνο, που εργάζεται σε ένα μία καντίνα με χοτ ντογκ, ο οποίος έχει εφεύρει ένα μηχάνημα που υπόσχεται να φέρει επανάσταση στη βιομηχανία παπουτσιών- έναν σαρωτή ποδιών. Εν μέσω ενός εμπάργκο βενζίνης, όντας ήδη σε μια δυσχερή θέση, ο Νούνο περιορίζεται μυστηριωδώς στο αυτοκίνητό του, βρίσκοντας την ίδια του τη ζωή ξαφνικά σε εμπάργκο. Ακροβατώντας σε μια λεπτή γραμμή μεταξύ ρεαλισμού και μαγείας, ο σκηνοθέτης αφηγείται την ιστορία ενός ανθρώπου που μυστηριωδώς χάνει την ελευθερία του από τη στιγμή που βγαίνει από το σπίτι του.

Περί Τυφλότητος (2008), του Fernando Meirelles

Μια πόλη μαστίζεται από μια επιδημία ολικής τύφλωσης. Όσοι προσβάλλονται πρώτοι, μπαίνουν σε καραντίνα από τις αρχές σε ένα εγκαταλελειμμένο ψυχιατρείο, όπου η ισορροπία αυτής της νεοσύστατης “κοινωνίας τυφλών” καταρρέει ταχύτατα. Οι εγκληματίες και οι σωματικά ισχυρότεροι κυνηγούν τους αδύναμους, μαζεύοντας τις πενιχρές μερίδες φαγητού και διαπράττοντας φρικιαστικά εγκλήματα. Υπάρχει, ωστόσο, μία αυτόπτης μάρτυρας αυτού του εφιάλτη. Μια γυναίκα, της οποίας η όραση δεν επηρεάζεται από την “πανούκλα”, ακολουθεί τον μολυσμένο σύζυγό της στην επιβελημένη καραντίνα. Εκεί, κρατώντας την όρασή της μυστική, καθοδηγεί επτά αγνώστους που γίνονται, στην ουσία, μια οικογένεια. Τους οδηγεί έξω από την καραντίνα και στους ρημαγμένους δρόμους της πόλης, που έχει δει όλα τα απομεινάρια του πολιτισμού να καταρρέουν. Το “Περί Τυφλότητος” θεωρείται το διαμάντι της λογοτεχνικής καριέρας του Ζοζέ Σαραμάγκου και συννέβαλε στην κατάκτηση του Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Οι Κληρονόμοι του Σαραμάγκου (2020), των Carlos Vaz Marques και Graça Castanheira

Το Λογοτεχνικό Βραβείο José Saramago, το οποίο δημιουργήθηκε ένα χρόνο μετά τη βράβευση του Σαραμάγκου με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, τιμά το ταλέντο συγγραφέων κάτω των 40 ετών. Αυτοί είναι οι “Κληρονόμοι του Σαραμάγκου”, πρωταγωνιστές της σειράς ντοκιμαντέρ του Carlos Vaz Marques, σε σκηνοθεσία της Graça Castanheira. Τέσσερις πολύ διαφορετικές φωνές με έναν κοινό δεσμό: τη λογοτεχνική αναδημιουργία της Πορτογαλικής Γλώσσας. Παρακολουθώντας από κοντά τον καθένα από αυτούς τους συγγραφείς, παρατηρούμε ένα οικείο και συναισθηματικό πορτρέτο μερικών από τις πιο εξέχουσες φωνές της γλώσσας του Σαραμάγκου.

Ο Gonçalo M. Tavares είναι Ακαδημαϊκός και ένας από τους πιο αναγνωρισμένους σύγχρονους συγγραφείς της Πορτογαλίας, γεννημένος το 1970 στην Αγκόλα. Από την έκδοση του πρώτου του βιβλίου το 2001 έχει δημοσιεύσει 45 λογοτεχνικά έργα, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζει το μυθιστόρημα “Ιερουσαλήμ”, το οποίο συμπεριλήφθηκε στην ευρωπαϊκή έκδοση της συλλογής “1001 βιβλία που πρέπει να διαβάσετε πριν πεθάνετε”, η οποία ήταν και η νικητήρια πρόταση του συγγραφέα για το βραβείο Saramago. Η “Ιερουσαλήμ”, η “Γειτονιά” και τα “Ημερολόγια της Πανούκλας” έχουν ήδη μεταφραστεί στα ελληνικά από τη μεταφράστρια του Σαραμάγκου Αθηνά Ψυλλιά και κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Ο José Luís Peixoto είναι Πορτογάλος ποιητής και συγγραφέας, γεννημένος το 1974 στο Alto Alentejo, στη νότια Πορτογαλία. Το πρώτο του δημοσιευμένο έργο ήταν το “Morreste-me” που εκδόθηκε το 2000. Αποτελεί τον νεότερο συγγραφέα που έλαβε ποτέ το λογοτεχνικό βραβείο Saramago, σε ηλικία μόλις 27 ετών. Τα βιβλία “Νεκροταφείο Πιάνων” (Εκδ. Ελληνικά Γράμματα), “Βιβλίο” και “Γκαλβέιας” (Εκδ. Κέδρος), “Κανένα βλέμμα” (Εκδ. Διάπλαση) μεταφράστηκαν στα ελληνικά από τη μεταφράστρια του Σαραμάγκου Αθηνά Ψυλλιά. Η συλλογή “Ποιήματα” μεταφράστηκε επίσης από τον Νίκο Πρατσίνη και εκδόθηκε από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης.

Ο Válter Hugo Mãe είναι διακεκριμένος Πορτογάλος συγγραφέας με πλούσια λογοτεχνική παραγωγή που αποτελείται από ποίηση (15 ποιητικοί τίτλοι) και πεζογραφία (8 μυθιστορήματα, 6 παιδικά βιβλία και διηγήματα), γεννημένος το 1971 στην Αγκόλα. Κέρδισε το βραβείο Saramago το 2007 με το μυθιστόρημα “O remorso de Baltazar Serapião”, το οποίο ο ίδιος ο Σαραμάγκου θεώρησε ως την “αναγέννηση της Πορτογαλικής Γλώσσας”. Το 2020 κέρδισε το Μέγα Βραβείο Μυθιστορήματος της Ένωσης Πορτογάλων Συγγραφέων με το έργο “Contra Mim”.

Ο Afonso Reis Cabral γεννήθηκε το 1990 στη Λισαβόνα. Δημοσίευσε το πρώτο του βιβλίο ποίησης “Condensação” όταν ήταν μόλις 15 ετών. Το 2014 κέρδισε το βραβείο LeYa με το μυθιστόρημα “O Meu Irmão”. Τα πιο πρόσφατα έργα του είναι το “Pão de Açucar” (2018) και το “Leva-me contigo” (2019) με το οποίο κέρδισε το βραβείο Saramago το 2019. Ο συγγραφέας θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα ονόματα του νέου κύματος της σύγχρονης πορτογαλικής λογοτεχνίας.

José and Pilar (2010), του Miguel Gonçalves Mendes

Αυτό το φημισμένο ντοκιμαντέρ του 2010, φωτίζει την πορεία του Νομπελίστα Ζοζέ Σαραμάγκου, δίνοντάς μας ένα λεπτομερές πορτρέτο της ζωής του, της αγάπης του για τη σύζυγό του, της συγγραφής του και της χώρας του. Ωστόσο, αυτή η βιογραφία καταλήγει να μην έχει να κάνει (μόνο) με τον Σαραμάγκου, καθώς μετατρέπεται κυρίως σε μια ιστορία αγάπης, αλήθειας και δέσμευσης, η οποία από μόνη της μας προσφέρει μια γεύση για το ποιά ήταν η ζωή του. Η ταινία απεικονίζει την απλότητα του Ζοζέ, καθώς και την επιρροή που ασκούσε πάνω του η ισπανίδα, δημοσιογράφος σύζυγός του, Πιλάρ, εστιάζοντας σε μια εν πολλοίς άγνωστη πλευρά του συγγγραφέα. Αξίζει να τονιστεί η ομορφιά του soundtrack που «ντύνει» την αφήγηση αυτής της μαρτυρίας του τελευταίου σταδίου της ζωής του Ζοζέ Σαραμάγκου με την Πιλάρ ντελ Ρίο.